1-شرایط تدریس
الف : شرایط زمانی تدریس
- برای رفتن به کلاس تاخیر نداشته باشید و از تز نادرست « نظم ما در بی نظمی ماست » جداً پرهیز کنید ؛ زیرا چنان که شاگردان کلاس شما 30 نفر باشند و شما 10 دقیقه تاخیر کنید ، در حقیقت 300 دقیقه (5 ساعت) از وقت انسان ها را به هدر داده اید و این اتلاف وقت قابل چبران نیست و نیز جز در موارد ضروری و غیر اختیاری ، بیش از 50 دقیقه تدریس نکنید و زمان هر جلسه تدریس را در نظر داشته باشید تا با کمی یا زیادی وقت روبه رو نشوید .یعنی درس را به موقع آغاز نمایید و به موقع نیز تمام کنید ؛ زیرا بی نظمی استاد ، شاگردان را نیز بی نظم می نماید و به گفته « سعدی »
اگر ز باغ رعیت مَلِک خورد سیبی بر آرند غلامان او درخت از بیخ
- بین دو جلسه تدریس ، حداقل 10 دقیقه استراحت کنید ؛ زیرا این استراحت تاثیر بسزایی در تدریس های بعدی شما خواهد داشت . از استاد کهنسالی پرسیدند : « شما با این سن و سال زیاد ، چگونه این همه تدریس می کنید ؟ » پاسخ داد :« من در برابر یک ساعت تدریس ، یک ساعت نیز استراحت می کنم .»
- هنگامی که خودتان در اواخر درس اعلام می کنید وقت درس تمام شده است ، دیگر آن را ادامه ندهید ؛ مگر آن که ادامه درس با مشورت خود شاگردان و بدون رودربایستی آنان انجام گیرد.
- در کلاس های اختیاری – تا آن جا که امکان دارد – بکوشید زمان تدریس را تغییر ندهید و درس را بدون علت ضروری تعطیل نکنید. استادی می گفت :« به تجربه برای من ثابت شده است که تغییر زمان کلاس و یا تعطیل کردن کوتاه مدت آن ، باعث کم شدن تعداد شاگردان می شود .»
- درس خود را بر اساس توجه به زمان پیش بینی شده و تعداد جلسات تدریس و روزهای تعطیل زمانبندی کنید تا از نظر زمانی در پایان دوره یا ترم و یا سال با مشکلی روبه رو نشوید. این کار نوعی « برنامه ریزی آموزشی » نامیده می شود .
ب : شرایط مکانی تدریس
6-سعی کنید مکان تدریس تان دارای دما ، روشنایی ، مساحت ، بهداشت ، آرامش ، میز و صندلی مناسب باشد.
7-شاگردانی را که گوش و یا چشمشان ضعیف است ، در جلوی کلاس و شاگردانی که قدشان بلند است ، در انتهای کلاس بنشانید و فاصله شما با شاگردان مناسب باشد ؛ به طوری که صدایتان برای همه آنان به خوبی شنیده شود.
8-در صورت امکان ، محل کلاس را در جایی انتخاب کنید که مورد سوء استفاده عده ای خاص قرار نگیرید و از محل سکونت شاگردان بسیار دور باشد.
ج : شرایط آموزش تدریس
9- در پایان هر دوره آموزشی خود ، با نظر خواهی از فراگیران به ارزیابی آموزشی و تاثیرات پرورشی درس خود بپردازید. برای اسن کار می توانید حداقل سه سوال را در اختیار آنان بگذارید: 1- نکات منفی کلاس 2- نکات مثبت کلاس 3- نظرات و پیشنهادها
10- در آغاز راه ، هر درسی را به همان صورتی که می خواهید تدریس کنید ، در جای خلوت و چیش از تدریس ، تمرین کنید.
11- در مواردی که کتاب و یا متن درسی وجود ندارد ، در صورت امکان به شاگردان خود ، جزوه و متن درسی بدهید.
12- مطالب درسی را دسته بندی کنید ؛ زیرا دسته بندی مطالب در تفهیم درس و کیفیت تدریس بسیار موثر است.
13- رؤوس مطالب درسی را روی یک کاغذ کوچک بنویسید و از روی آن تدریس کنید تا مطلبی فراموشتان نشود.
14- یکی از مهم ترین اصول آموزشی ، داشتن « تنوع » در هنگام آموزش است ؛ پس بیشتر به آن توجه کنید.
15- به حضور و غیاب شاگردان ، جز در موارد استثنای ، توجه داشته باشید. می توانید برای استفاده بیشتر از وقت ، شخصی مطمئن را برای انجام این کار معین کنید .
16- اگر سوالی را در کلاس مطرح کردید ، سرانجام جواب آن را بدهید و آن را بی جواب نگذارید.
17- سعی کنید در هر جلسه تدریس ، مطالب نو و تازه ای نیز برای شاگردان خود داشته باشید . این امر موجب پویایی و بالندگی کلاس شما خواهد شد.
18- در صورت امکان ، تعداد شاگردان کلاس تان از 20 نفر بیشتر نباشد ، اگر چه تغییر شرایط در شرایط تغییر تعداد شاگردان نیز تاثیر می گذارد.
19- درس را از افراد مختلف و از جای جای کلاس و در اوقات گوناگون بپرسید تا همه شاگردان همواره از آمادگی درسی برخوردار باشند و نیز احساس تبعیض نکنند.
20- شاگردان را با روش های گوناگون و مناسب ، نسبت به یادگیری درس تشنه کنید .
21- در کلاس درس ، سوالات خود را به گونه ای مطرح کنید که شاگردان را به اندیشیدن وا دارد و در حل آن سؤالات کمک کند ؛ نه اینکه فقط نادانی آنان را ظاهر سازد.
22- تا آن جا که امکان دارد انجام تکالیف درسی را به عنوان مجازات و جریمه و تنبیه ، از فراگیران نخواهید.
23- سؤالات مناسب ولی خارج از موضوع درس را پس از پایان کلاس جواب دهید ؛ نه این که آن ها را هنگام تدریس پاسخ دهید و نه این که اصلاً پاسخ ندهید.
24- چنانچه خستگی را در وجود شاگردان احساس کردید ، در صورت امکان ، از تدریس خودداری کنید. گاه این خستگی در شاگردان به صورت های گوناگونی مانند نگاه به ساعت ، گذاشتن پلک ها روی هم ، بستن کتاب و کلاسور با صدای بلند ، سخن گفتن با یکدیگر ، توجه نکردن به درس و نگاه به جاهای دیگر و …… جلوه گر می شود.
25- اگر متن درسی یا کتابی برای خود دارید ، نخست مطالب آن را دسته بندی کرده ، روی تابلو بنویسید و توضیح دهید و سپس آن ها را با متن درسی و کتاب تطبیق دهید.
26- موضوع و عنوان درس را در آغاز تدریس مشخص و بازگو کنید و در صورت امکان ، آن را به صورت سؤال یا طرح مسأله درآورید و روی تابلو بنویسید. یکی از استادان با تجربه و با سابقه همیشه در آغاز تدریس خود ، موضوع و عنوان درس را روی تابلو می نوشت و سپس آن را برای فراگیران بیان می کرد.
27- اگر شبه ای را برای مخاطبان خود مطرح می کنید ، آن را بدون پاسخ نگذارید. در غیر این صورت ، جداً از طرح این گوشه شبهات بپرهیزید.
28- خلاصه و جمع بندی و نتیجه درس را در پایان تدریس برای شاگردان خود بیان نمایید.
29- گاهی برخی از شاگردان ، سؤال شاگردان دیگر و به ویژه شاگردان ردیف کلاس را نمی شنوند و یا متوجه نمی شوند ؛ در این صورت ، یک بار دیگر سؤال را تکرار کنید و توضیح دهید تا همه شاگردان ، آن را دریابند و سپس پاسخ دهید.
30 بکوشید از طرح مطالب بدون مدرک و مأخذ و یا با مدرک و مأخذ نامعتبر خودداری نمایید ، بلکه مدرک و مأخذ مطالب را نیز به طور صحیح و دقیق ذکر کنید.
31- اگر از شاگردان سؤالی می کنید ، تا آن جا که امکان دارد ، اجازه دهید خود شاگردان پاسخ آن را بیابند و بگویند و یا حتی زمینه پاسخ دادن را نیز برای آن ها فراهم آورید ؛ نه اینکه خودتان بی درنگ پاسخ بدهید.
32- در صورتی که پاسخ سؤالی را به بعد موکول می کنید ، آن سؤال را در ذهن خود داشته باشید و یا بر صفحه کاغذی یادداشت نمایید تا حتماً پاسخش را در جلسات بعد به دانش آموختگان بدهید.
33- جواب سؤالات شاگردان را با کلمات و عباراتی مانند « ظاهراً »، « احتمالاً »، « فکر می کنم » و « تقریباً این طور است » ندهید ؛ بلکه بکوشید پاسخ آن ها را به طور صحیح بیابید و سپس به طور دقیق و قطعی به آنان بگویید.
34- برخی از روانشناسان معتقدند که اگر بخواهیم تمام اصول یادگیری را در یک اصل خلاصه کنیم، آن اصل عبارت است از : « توجه کردن به آموخته های قبلی فراگیران » پس این اصل ، بسیار توجه کنید.
35- در صورت امکان ، از شاگردان خود ، هم آزمون کتبی ، هم آزمون شفاهی و هم عملی بگیرید .
36- مطلبی را که شاگردان با سعی و تلاش خود به دست می آوردند ، از آن خود می دانند و آن را از روی علاقه و بدون مقاومت می پذیرند . از این رو ، زمینه دستیابی به مطالب به وسیله خود شاگردان را برای آنان فراهم آورید.
37- یکی از روانپزشکان می گوید : « شاگردان حدود 25 دقیقه می توانند روی یک موضوع خاص تمرکز کافی داشته باشند . پس از آن ، تمرکز حواسشان سیر نزولی خواهد داشت .» از این رو ، باید پس از این مدت ، در کلاس درس « تنوع » ایجاد کنید.
38- استادی می گفت : « تعلیم و تربیت هماهنگی می خواهد .» از این رو ، باید با مدیر ، سرپرست ، مسؤول ، معاون ، همکاران دیگر و یا حتی با پدر و مادرشان ، هماهنگی داشته باشید تا تلاش شما بیهوده و بی حاصل نباشد.
39- تا آن جا که امکان دارد ، اوقت استراحت و زنگ تفریح دانش آموختگان را نگیرید ؛ زیرا در چنین اوقاتی ، فرآیند یادگیری سیر نزولی فراوانی خواهد داشت .
40 به گونه ای تدریس کنید که دانش آموختگان با استعداد بپسندند و دانش آموختگان کم استعداد درک کنند.
د : شرایط روحی و عاطفی تدریس
41- هنگام نشاط روحی و عاطفی ، با خوش رویی ، نرم خویی و خونسردی تدریس کنید ؛ و در صورت امکان ، از تدریس هنگام کسالت ، عصبانیت ، خواب آلودگی ، اضطراب ، نگرانی ، ناراحتی و غمگینی بپرهیزید.
42- خودتان در تدریس ، شور و احساس داشته باشید تا بتوانید شور و احساس شاگردان را نیز برانگیزانید.
43- تدریس نیازمند « تفریح » است و « تفریح » و « تفریح » ؛ آن را فراموش نکنید.
44- رابطه صمیمی و عاطفی با شاگردان برقرار کنید و آنان را در حل مشکلات خانوادگی و گرفتاری های شخصی شان یاری دهید ؛ زیرا ممکن است رسیدگی نکردن به این گونه مسائل ، باعث افت تحصیلی آنان نیز بشود.
2-ویژگی های مدرس
الف : ویژگی علمی ودرسی مدرس
45- پیش از آغاز تدریس ، از مسئولان مربوط ، یک شناخت اجمالی از موقعیت محل و وضع شاگردان و سطح معلومات آنان به دست آورید.
46- به شاگردان خود اجازه سخن گفتن و سوال کردن بدهید و سخنان آنان را بدون دلیل قطع نکنید. آیا فقط ما معلمان حق سخن گفتن و سوال کردن داریم ؟
47- اگر بیرون از کلاس حادثه ای رخ داد ، در صورت امکان ، آن را با مطالب درسی خود ارتباط دهید و یا به صورت کوتاه درباره ی آن سخن بگویید تا آن حادثه ، فکر و ذهن فراگیران را به خود مشغول نکند .
48- برای تشویق شاگردان ، هدایا و جوایزی را – اگرچه اندک و مانند یک دفتر و خودکار باشد – در نظر بگیرید و در مناسبت های ویژه و مختلف به آنان بدهید.
49- یکی از روانپزشکان می گفت : « جاذبه پیش از ساختن » به این نکته مهم توجه کنید و تا ارتباط صحیح و با جاذبه ای بین خود و مخاطبانتان به وجود نیاورده اید ، به تعلیم و تربیت و ساختن آنان کمتر بپردازید و یا حتی نپردازید.
50- هنگام تدریس از گروه گرایی و جناح بازی بپرهیزید و تدریس را فدای آن نکنید ؛ بلکه حق مدار و حق گرا و مستقل و آزاد اندیش باشید.
51- یکی از ویژگی های هر استادی تسلط علمی او بر موضوع و محتوای درس است . از این رو برای تدریس خود ، پیش مطالعه داشته باشید ؛ زیرا گفته اند : « بی مایه فطیر است » و سعی کنید که مشکلات روزمره زندگی مانند مشکلات اقتصادی ، دلیلی برای مطالعه نکردن و مانعی برای علم اندوزی تان نگردد.
52- با توجه به شرایط ، از دادن سوالات و تمرینات مناسب به دانش آموختگان غفلت نورزید تا بتوانید کیفیت آموزش و تدریس خود را ارزیابی نمایید و ارتباط مستمر شاگردان با مطالب درس شان را حفظ کنید.
53- در صورت امکان و پیش از آغاز هر درسی ، در مورد مطالب دروس قبلی ، از دانش آموزان و دانشجویان خود – اگر چه از یک نفر – سوالاتی بکنید ؛ زیرا علاوه بر رشد کیفی آموزش ، به تجربه ثابت شده است که فراگیران معمولاً درس استادان پرسش گر را مطالعه می نمایند ، ولی به مطالعه درس استادان دیگر کمتر توجه می کنند.
54- در زمان های مناسب از برگزاری آزمون های غیر موظف غفلت نورزید و پاسخ صحیح سوالات آزمون و نتیجه آن را در اسرع وقت به شاگردان بگویید.
55- کتاب کمک درسی و منابعی را که با موضوع و محتوای درسی شاگردان مرتبط است ، به آنان معرفی کنید.
56- برای تدریس خود طرح و برنامه ریزی درسی داشته باشید ؛ زیرا تاثیر بسزایی در کیفیت و کمیت آموزش و تدریس شما خواهد داشت.
ب ) ویژگی های ادبی و هنری مدرس
57- قلم و زبان خود را با کسب آگاهی از دستور زبان و ایین نگارش و با مطالعه نثرهای فخیم و شعرهای زیبا ، زیبا و روان کنید. زیرا قلم و بیان صحیح و زیبای شما در تدریس تان تاثیر مثبت خواهد گذاشت. مثلاً به جای واژه « کور » از واژه « نابینا » و یا « روشندل » استفاده نمایید و یا املای کلمات « دوّم » و « سوّم » و « ذغالی » را به صورت صحیح آن یعنی « دوم » و « سوم » و «زغال » بنویسید.
58- از خطی زیبا و خوانا برخوردار باشید ؛ زیرا گاه دانش آموختگان از چگونگی خط معلم ، به شخصیت وی پی می برند و البته چگونگی خط ، در تدریس انسان و جاذبه ی آن بی تاثیر نیست. یکی از مدرسان خوش خط می گفت :« گاهی از شاگردان خود در مورد کلاس و تدریس ام نظرخواهی می نمایم ، یکی از نکاتی که به آن اشاره می کنند ، این است که خط زیبای شما در جذابیت تدریس و تفهیم مطالب به مؤثر بوده است.»
59- واژه های غیر ایرانی به ویژه واژه های انگلیسی را در صورت دانستن تلفظ و معنای صحیح آن به کار ببرید. در غیر این صورت ، از به کارگیری آن ها خودداری ورزید ؛ زیرا تأثیر منفی آن بیش از تأثیر مثبت آن است و باید عطایش را به لقایش بخشید.
ج: ویژگی های جسمی و ظاهری مدرس
60- تدریس نیازمند تقویت جسمانی است ، پس آن را فراموش نکنید ؛ مثلاً بین هر دو جلسه تدریس چیزی بخورید و یا بنوشید ، اگر چه اندک باشد.
61- به آراستگی ظاهر خود ، از قبیل شانه کردن موها ، تمیز بودن و پاره نبودن لباس ها ، بدبو نبودن جوراب ها ، واکس زدن کفش ها ، بدبو نبودن دهان ، مسواک زدن دندان ها ، خوشبویی ، پاکیزه بودن بدن و جز آن ت.جه وافر داشته باشید.
62- پیش از رفتن به کلاس ، خود را در آینه ببینید و حتی یک آینه ی کوچک به همراه خود داشته باشید.
63- اگر جراحت یا بیماری ظاهری و مانند آن دارید ، پیش از آغاز تدریس ، درباره اش توضیح مختصری بدهید تا ذهن شاگردان در طول تدریس ، به آن مشغول نشود.
64- گاهی هنگام تدریس کمی راه بروید و تحرک و جابجایی داشته باشید و از نشستن در یک جا و به صورت یکنواخت پرهیز کنید.
د : ویژگی های اخلاقی و تربیتی مدرس
65- اخلاص و تقوا و تواضع داشته باشید ؛ مثلا از مرید بازی ، مرید خواهی چشم بپوشید و کمتر بگویید « فلانی از مریدان یا شاگردان من بوده است.»
66- برای خودتان نیز خودسازی داشته باشید تا بتوانید شاگردانتان را نیز بسازید :
ذات نایافته از هستی بخش کی تواند که شود هستی بخش خشک ابری که بود ز آب تهی ناید از وی صفت آب دهی
67- در گفتن کلمه « نمی دانم » شهامت داشته باشید. شیخ مرتضی انصاری (رحمه الله) از عالمان برجسته شیعه و با آن همه عشمت علمی ، هنگامی که مطلبی را از ایشان پرسیدند و پاسخ آنرا نمی دانستند ، با لهجه محلی سه بار می فرمودند:« نَدونُم ، نَدونُم ، نَدونُم »
68- به وعده ها و قول هایی که در کلاس می دهید و به ویژه برای هدیه و جایزه ، عمل کنید. استادی می گفت :« به بچه ای ، در برابر جواب صحیحی که به سوالم داده بوده ، قول دادم جایزه ای به او بدهم ، ولی آن را فراموش کردم . پس از یک سال ، آن بچه را در منار پدرش دیدم ، تا چشمش به من افتاد ، به پدرش رو کرد و گفت : « این آقا به من جایزه نداد.»
69- نسبت به شاگردان خود با محبت باشید ؛ زیرا این امر باعث می شود که شاگرد نیز به استاد خود محبت داشته باشد و همین محبت دو سویه در تفهیم و تفهم نیز تاثیر خواهد خواهد داشت. از استادی پرسیدند :« چرا فلان شاگرد ، درس شما را نمی فهمد ؟» پاسخ داد :« زیرا به من محبت ندارد.»
70- به شاگردان هیچ گونه توهینی نکنید و آنان را مودبانه صدا نمایید ، مثلاً شاگردان را – اگر پسر هستند با پیشوند « آقا » همچون آقای علوی و اگر دختر هستند ، با پیشوند « خانم » همچون خانم فاطمی صدا کنید.
71- خنده بی جا ( بلند و با دهان باز) نکنید و شاگردان را بیش از اندازه نخندانید تا هیبت و شخصیت شما نزد آنان کم رنگ یا بی رنگ نشود.شاگردی گفته بود :« ما هنگام خندیدن استادمان نگاه می کنیم که چقدر دهان خود را باز می کند ، ما نیز هنگام خندیدن به همان اندازه دهان خود را باز می کنیم.»
72- از داشتن عادات نامطلوب ، مانند بازی کردن با تسبیح ، موی سرو صورت ، ناخن ، دکمه لباس ، یقه ، عینک ، خودکار ، گوشی ، بینی و جز آن ، بپرهیزید.
73- در کلاس درس ، از گفتن کلمات و جملات رکیک و شوخی های خارج از ادب و نزاکت جداً پرهیز کنید ، حتی اگر به دلیل های نادرست ، مانند « بَین الاحبابِ تسقَطُ الادابُ » ؛ « میان دوستان ، رعایت آداب فردی و اجتماعی ساقط می شود .»
این کار را نزد دوستانتان و خودی ها انجام می دهید ، دلیل بر آن نمی شود که این کار را نزد غریبه ها و شاگردان خود نیز انجام دهید.
74- اگر مطلبی را به صورت اشتباه برای دانش آموزان بیان کردید ، آن اشتباه را درهمان جلسه و یا در جلسات بعد برطرف نمایید.
75- به شاگردان خود به ویژه هنگام ورود به کلاس ، سلام کنید و آنان را با گرمی بیشتر و به صورتی بهتر جواب دهید و بر این پندار نباشید که این کار از شخصیت معلم می کاهد ، بلکه به تحربه ثابت شده است که بر شخصیت او می افزاید.
76- از گفتار خشن ، تند ، گوش خراش ، نامفهوم ، یکنواخت ، کسل کننده و تکیه کلام هایی مانند « درحقیقت » ، « در واقع » ، « به اصطلاح » ، « به قول معروف » ، « به حساب » ، « این ها » ، « عرض کنم به حضور شما » و … خودداری ورزید.
77- هنگام تدریس و در حضور شاگردان ، دست در بینی و گوش خود نکنید ، زیرا هم کار زشتی است و هم غالباً شاگردان رفتار معلم را زیر ذره بین قرار می دهند و از او الگو می گیرند و تقلید می نمایند . از این رو ، باید مراقب رفتار و کردار خود باشید ؛ مثلاً یکی از معلمان ورزش ، بر اثر آسیب دیدگی زانو خود ، زانوبندی به پایش می بندد . پس از چند جلسه تدریس ، متوجه می شود تعدادی از شاگردان بدون هیچ آسیب دیدگی ، به زانوی چپ خود زانوبند بسته و از او تقلید کرده اند.
78-به سخنان شاگردان خود گوش فرا دهید و حتی به انتقادهای آنان توجه کنید. یکی از شاگردان علامه طباطبایی (رحمه الله ) می گوید:« استاد بزرگوار ما بسیار مؤدب بود . به سخنان دیگران خوب گوش می داد . سخن کسی را قطع نمی کرد و اگر سخن حقی را می شنید ، تصدیق می کرد.»
79- تنبیه همه افراد یک گروه برا اثر رفتار بد یک فرد یا یک گروه کوچک تر کار عاقلانه و خداپسنئانه ای نیست . پس مواظب باشید تر و خشک را با هم نسوزانید و تا آن جا که ممکن است از تهدید و سرزنش شاگردان بپرهیزید و این کار را به ویژه نزد دیگران انجام ندهید و بکوشید که شاگردان متخلف را به عذرخواهی از خودتان مجبور نکنید و در صورت عذرخواهی ، عذر ایشان را پذیرا باشید.
80- اخلاص علمی ایجاب می کند که به جهت کم بودن فراگیران ، کلاس درس را خود را تعطیل نکنید و از به کارگیری کلمه«من» در حد امکان خودداری ورزید . یکی از شاگردان علامه طباطبایی ( رحمه الله ) می گوید :« مدت سی سال در خدمت علامه بودم و یک بار کلمه « من » را از ایشان نشنیدم .»
ه : ویژگی های معنوی تدریس
81- درتدریس بر خدا توکل کنید و به معصومان ، مخصوصاً مولی علی (ع) ، حضرت زهرا (س) ، امام حسین (ع) و امام زمان (عج) توسل بجویید و سپس از خدا بخواهید که شما را تدریس موفق بدارد. پیش از اغاز هر کلاس، عبارت « یا صاحب الزمان ادرکنی » یا عبارت « یا فاطمه الزهرا ادرکنی » و یا مانند آن را فراموش نکنید.
82- هنگام تدریس ، با طهارت باشید و درس خود را با نام خدا و ولی خدا (علیه السلام ) آغاز نمایید و می توانید مانند یکی از استادان ، ثواب تدریس خود را به یکی از معصومان هدیه کنید . با حمد و درود و صلوات بر پیامبر عزیز خدا ( صلی الله علیه و آله ) و معصومان ( علیه السلام ) درس خود را شروع نمایید . پس از پایان هر دوره تدریس و به شکرانه موفقیت در آن ، دو رکعت نماز بخوانید.
3-روش های تدریس
83- بکوشید برای تدریس خود ، « روش تدریس » داشته باشید . از این رو ، شایسته و بایسته است که با روش های کلی تدریس و روش های اختصاصی تدریس هر درس آشنا شوید ؛ زیرا گفته اند :« دنیای امروز دنیای یادگیری روش ها و به کارگیری آن هاست.» و معمولاً هنرمندی هر استاد در جلسه اول تدریس وی و براساس روشی که در تدریس خود برمی گزیند ، مشخص می شود. پس درباره آن بسیار بیندیشید و آن را دست کم نگیرید .
84- روش های تدریس را به صورت روش روخوانی و توضیح ، روش سوال و جواب ، روش غیرمستقیم ، روش علمی ، روش سمعی و بصری و روش تلفیقی و آمیخته از روش های پیشین نام برده اند . بدین جهت ، می توانید این روش ها به ویژه روش های آخر را در تدریس های خود به کار گیرید . در روش تدریس توجه نمایید طبق آماری که برخی از روانشناسان داده اند : حدود 80% یادگیری از راه چشم و بقیه آن ، از راه حواس دیگر انجام می گیرد. از این رو تا آن جا که امکان دارد ، موارد و مطالب خود را به صورت بصری نیز ارائه کنید ، زیرا گفته اند :« یک تصویر، گویا تر از هزار کلمه است.»
4-فنون و مهارت های تدریس
85- فنون و مهارت های پیش از تدریس مانند آماده کردن طرح درس و یا ایجاد فضای مناسب آموزشی و فنون و مهارت های ضمن تدریس ، مانند آماده سازی ذهنی شاگردان و یا استفاده از روش تفهیم و القای غیر مستقیم و فنون و مهارت های پس از تدریس ، مانند ارزشیابی از تدریس خودتان و یا ارزشیابی از تحصیل شاگردان داشته باشید و آن ها را به کار گیرید.
5-مراحل تدریس
86- مراحل تدریس عبارتند از :
- مقدمه چینی ؛
- ارائه مواد و اطلاعات و تجزیه و تحلیل آن ها ؛
- جمع بندی و نتیجه گیری ؛
بکوشید این مراحل را در تدریس تان رعایت کنید.
6- مواد مورد استفاده در تدریس
87- می توانید در تدریس خود و متناسب با شرایط آن ، از مواد گوناگونی همچون آیات ، روایات ، اصول و قواعد عقلی ، قوانین و نظریات علمی ، سخنان بزرگان دین و دانش مانند حضرت امام خمینی ( قدس سره ) ، مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) ، دکتر حسابی و انیشتین ، آمار و اخبار صحیح و دقیق ، شعر، داستان ، خاطره ، مثال و تشبیه ، مثل ، لطیفه های مفید و مؤدبانه و جملات و قطعه های زیبای ادبی استفاده نمایید.
7- ابزارهای تدریس ( وسایل کمک آموزشی )
88- در تدریس از ابزارهایی مانند گچ ، تخته سیاه و یا وایت برد ، طرح و نمودار و لوحه ، عکس و پوستر ، فیلم و اسلاید ، نوارهای صوتی و تصویری ، کامپیوتر ، بلندگو ، اورهد ، اپک ، فیلم ، استریپ استفاده کنید و تا بر ارتقاء کیفی آموزش خود بیفزایید.
89- می توانید در آغاز تدریس ، خلاصه درس را روی تابلو بنویسید و یک دید کلی نسبت به درس جدید را برای شاگردان فراهم کنید.
90- مواظب باشید روی تخته سیاه یا وایت برد و یا مانند آن ، در برابر مطالبی که نوشته اید ، نایستید.
91- روی تخته سیاه یا وایت برد و مانند آن هر مطلبی را ننویسید ، بلکه فقط مطالب مهم و ضروری را آن هم به صورت دسته بندی شده بنویسید.
92- هنگامی که روی تخته سیاه مطلبی را می نویسید ، در همان زمان آن را با صدایی رسا بخوانید تا همه شاگردان ، آن مطلب را بشنوند و بدون درنگ بنویسیند و منتظر کنار رفتن شما از رو به روی تخته نباشند.
93- عنوان و موضوع درس را بالای تخته و در قسمت وسط و یا قسمت راست آن بنویسید و در صورت امکان آن را تا پایان درس پاک نکنید.
94- چیزهایی مانند گچ را به طرف شاگردان پرتاب نکنید و چنانچه گچ از دستتان افتاد ، آن را بردارید . استادی درباره ی روش تدریس و کلاس خود از شاگردان نظرخواهی کرده بود . یکی از شاگردان تیزبین از ایشان انتقاد کرده و برای او نوشته بود :« استاد ! یک روز هنگام تدریس گچ از دستتان روی زمین افتاد و شما آن را برنداشتید و پایتان را روی آن گذاشتید و آن را از بین بردید و با این کارتان اسراف کردید.»
95- تخته گچی را آهسته از بالا به پایین پاک نمایید تا فضای کلاس را گردآلود و غیر بهداشتی نکنید ، در صورت امکان ، از تخته پاک کنی استفاده کنید که هنگام پاک کردن مطلب درسی صدا ندهد و تخته را سفید و کثیف نکند.
96- نوشتن عبارت های « بسم الله الرحمن الرحیم » و یا « بسمه تعالی » را روی تخته گچی و پیش از نوشتن هر مطلبی فراموش ننمایید.
97- مطالب نوشته شده یا کشیده شده روی تخته سیاه را ، هر چند اندک هم باشند ، با دست یا انگشت خود پاک نکنید. در صورت امکان ، برای نوشتن مطالب و یا کشیدن شکل ها و به ویژه مطالب و شکل های مهم درسی ، از گچ رنگی – غیر از گچ قرمز و رنگ هایی مانند آن – که به وضوح دیده نمی شوند – استفاده نکنید.
98- برای نشان دادن مطالبی که روی تخته گچی یا وایت برد و یا مانند آن کشیده و یا نوشته شده است ، می توانید از یک چوب اشاره و یا یک خط کش و یا آنتن رادیو استفاده کنید.
99- مواظب باشید هنگام نوشتن مطالب روی تخته گچی ، لباس و سر و صورت و موهای خود را سفید و گچی ننمایید. در صورت سفید و گچی شدن ، حتماً آن را پاک کنید.
100- توجه نمایید که تخته گچی که پیش از بیرون رفتن از کلاس ، پاک کنید تا برای معلم بعدی آماده باشد.
تهیه کننده و تایید کننده مطلب : سرکار خانم سمیه جمیلی معلم محترم پایه چهارم آموزشگاه