آلودگی هوا یک نگرانی عمده برای سلامت عمومی است، زیرا کاهش کیفیت هوا نشان دهنده خطر است و در صورت تداوم این امر، می‌تواند اثرات زیادی بر سلامت و رفاه همه موجودات زنده بگذارد.
بر اساس این گزارش آلودگی هوا نه تنها بر ریه‌ها، بلکه سایر قسمت‌های بدن نیز تأثیر می‌گذارد، زیرا آلودگی هوا ممکن است باعث بسیاری از بیماری‌های عفونی شود.
چه چیزی آلودگی هوا را مضر می‌کند؟
بسیاری از ذرات مضر در هوا وجود دارد که می‌توانند وارد بدن شده و مشکلاتی را برای سلامتی ایجاد کنند،کیفیت نامطلوب هوا با سنجش مقدار این ذرات موجود در هوا اندازه گیری می‌شود و هر چه مواد معلق در هوا بیشتر باشد، کیفیت هوا کمتر می‌شود.این ذرات معلق شامل دی اکسید کربن وآلاینده های دیگر که باعث واکنش‌های آلرژیک، التهاب راه‌های هوایی و آسیب ریه می‌شوند،هستند.
بر اساس آمار‌های جهانی، سالانه بیش از ۳ میلیون نفر بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند
عوامل اصلی آلودگی هوا و محیط زیست
تغییرات اقلیمی، سوراخ شدن لایه اوزون، باران اسیدی، گرمایش جهان همگی از اثرات منفی آلودگی هوا است. افزایش گازهای گلخانه ای سبب شده است که جهان با گرم شدن بی رویه به مکانی نامناسب برای زندگی تبدیل شود. افزایش روزافزون مواد سمی سبب تغییرات اقلیمی غیر قابل جبران محیط زیست شده است.
از سال های دهه ۴۰ هجری شمسی، عده ای از متخصصین حوزه محیط زیست در مورد شهرهای بزرگ ایران خبر از آلودگی هوای پایدار داده بوده اند. در شهرهای بزرگی همچون تهران، تبریز و … این مسئله بسیار موجب نگرانی همه ما شده است. اما بهتر است این موضوع را نیز بدانید که آلودگی هوا موضوعی جهانی است که در تمام دنیا یکی از مسائل مورد بحث شده است. هرگونه تغییر فیزیکی، بیولوژیکی یا شیمیایی در هوا ممکن است به عنوان آلودگی نامیده شود. عوامل اصلی آلودگی هوا متفاوت است و این اتفاق زمانی رخ می دهد که گازهای مضر، گرد و غبار، دود و … وارد جو شود. این قضیه باعث می شود که زندگی گیاهان، حیوانات و انسان ها به دلیل کثیف شدن هوا با مشکلات متعددی روبرو شود..
آلودگی امروزه اصطلاحی است که در تمام دنیا شنیده می شود. ما در مورد انواع مختلف آلودگی می شنویم و در رسانه ها این واژه را زیاد می بینیم. اما «آلودگی هوا» یکی از انواع آلودگی است که صرف نظر از مکان آن چه در محیط بسته و چه در محیط باز، به هوایی که در آن آلاینده ها وجود داشته باشند گفته می شود. آلودگی هوا می تواند به دو بخش تبدیل شود: آلودگی هوای قابل مشاهده و آلودگی هوای نامرئی یا غیر قابل مشاهده. اگر می‌خواهید طور دیگری به آلودگی هوا نگاه کنید باید بگوییم که آلودگی می تواند هر ماده ای باشد که مانع از تحمل هوا شود و روی سلامتی موجودات زنده اثر بگذارد. حفظ تمام موجودات زنده روی زمین، به دلیل ترکیب گازهایی است که به طور کل، «جو» را تشکیل می‌دهند؛ عدم تعادل ناشی از افزایش یا کاهش درصد این گازها می تواند برای بقا مضر باشد
عوامل اصلی آلودگی هوا
- سوزاندن سوخت های فسیلی
دی اکسید گوگردی که از احتراق سوخت های فسیلی مثل زغال سنگ، نفت و سایر انتشار می شود یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا است. آلاینده‌های ناشی از وسایل نقلیه شامل کامیون، اتومبیل، قطار، هواپیما باعث ایجاد آلودگی زیادی می شود. این سوخت ها همیشه مضر هستند اما ما از آن ها استفاده می کنیم تا نیازهای اساسی حمل و نقل روزانه‌مان را برآورده کنیم. اما، استفاده بیش از حد آن ها برای محیط زیست بسیار مضر است زیرا گازهای خطرناک ناشی از آن ها، باعث تخریب تدریجی آن می شود. مونوکسید کربن ناشی از احتراق نامناسب یا ناقص سوختی که از وسایل نقلیه آزاد می شود یکی دیگر از آلاینده های مهم همراه با نیتروژن اکسید است که از هر دو فرآیند طبیعی و انسانی تولید می شود.
- فعالیت های کشاورزی
آمونیاکی که توسط محصولات مرتبط با کشاورزی ساخته می شود بسیار شایع می‌باشد و یکی از گازهای خطرناک در جو است. استفاده از حشره کش ها، آفت کش ها و کود در فعالیت های کشاورزی بسیار زیاد است. آنها مواد شیمیایی مضر را در هوا پخش می کنند و علاوه بر هوا می توانند باعث آلودگی آب نیز شوند.
- گازهای خروجی کارخانهها و صنایع
صنایع تولیدی مقدار زیادی مونوکسید کربن، هیدروکربن، ترکیبات آلی و مواد شیمیایی را در هوا پخش می کنند و به همین دلیل کیفیت هوا را کاهش می دهند. صنایع تولیدی را می توان در هر گوشه ای از زمین یافت و هیچ منطقه ای نیست که تحت تاثیر آن قرار نگرفته باشد. پالایشگاه های نفت نیز، هیدروکربن و سایر مواد شیمیایی آلوده دیگر را در هوا منتشر می کنند و همچنین باعث آلودگی زمین می شوند
- عملیات معدن
فعالیت های معادن، فرآیندی است که در آن مواد معدنی زیر زمینی با استفاده از تجهیزات بزرگ استخراج می شوند. در طول این فرآیند گرد و غبار و مواد شیمیایی در هوا پخش می شود و باعث آلودگی هوا می شود. این یکی از دلایلی است که مسئول بدتر شدن شرایط بهداشتی کارگران و ساکنین نزدیک آن است.
- آلودگی هوای داخل محیط بسته
مواد پاک کننده خانگی و لوازم نقاشی، مواد شیمیایی سمی در هوا را ایجاد می کنند و باعث آلودگی هوا می شوند. آیا تا به حال متوجه شده اید که هنگامی که دیوارهای خانه خود را رنگ می کنید، بویی بوجود می آید که به معنای واقعی کلمه تحملش غیر ممکن است؟ این همانی است که استفاده مکرررش موجب بیماری های تنفسی می شود
وخامت کیفیت هوا را چگونه تشخیص می‌دهید؟
به گفته متخصصان ریه، نیازی نیست کسی در مورد شاخص کیفیت هوای پایین به شما چیزی بگوید، علائم و نشانه‌هایی وجود دارد که بدن انسان در زمان افزایش آلودگی هوا از خود بروز می دهد که شامل موارد زیر است:
گرفتگی بینی
سوزش، آبریزش و سوزش چشم
تنگی نفس
سینه سنگین
عطسه زیاد
سرفه کردن
اگر غلظت آلاینده‌های خارجی زیاد باشد، علائم ممکن است شدید شوند و اگر فرد برای مدت طولانی‌تری خود را در معرض آلاینده‌ها یا محیط‌های آلوده قرار دهد، ممکن است به بیماری‌های تنفسی و حملات قلبی مبتلا شود. بنابراین، بهتر است از قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا جلوگیری کنید. علاوه بر این، به شستن صورت و چشمان خود ادامه دهید، ماسک بزنید، آب بنوشید و غذا‌های سالم بخورید که این اثرات مضر را کاهش دهید
تاثیرات آلودگی هوا در سلامتی کلی جسم و روح
حتی انسان های سالم نیز می توانند فشار بر روی سلامت که به دلیل آلودگی هوا به وجود می آید، مانند؛ ناراحتی و سوزش سیستم تنفسی و مشکلات تنفسی را در هنگام فعالیت های بیرون از خانه، تجربه کنند. آلودگی هوا نه تنها سلامت جسم را تهدید می کند بلکه در ایجادافسردگی، پرخاشگری، خواب آلودگی، بیش فعالی کودکان و دیگر اختلالات روانی نیز موثر است. .
خطر حقیقی در مورد اثرات زیان بار به شرایط سلامتی فعلی شما، نوع و تمرکز آلودگی و زمانی که در معرض هوای آلوده بوده اید، بستگی دارد میزان بالای هوای آلوده می تواند موجب مشکلات سلامتی فوری شود.
اثرات دائمی آلودگی هوا بر روی سلامت افراد
قرار گرفتن طولانی مدت در معرض هوای آلوده می تواند موجب اثرات دائمی برروی سلامت افراد می شود. مانند:
- از دست دادن ظرفیت ریه ها و کاهش عملکرد آن ها
- پیشرفت بیماری هایی مانند آسم، برونشیت، آمفزیم( نوعی بیماری ریوی) و حتی سرطان
- کوتاه شدن دوره ی زندگی
آلودگی هوا موجب سقط جنین می شود.
باید بدانید سرب علاوه بر تاثیری که بر سلامت افراد دارد باعث ابتلا به سرطان و سقط جنین و بیماری های روانی نیز می شود به طورمثال با تاثیر منفی بر عملکرد سیستم عصبی باعث بروز سردردهای شدید و کم شدن حافظه می شود.
آلودگی هوا به ویژه سربی که به علت سوخت نامناسب خودروها به وجود می آید احتمال تولد کودکان مبتلا به نقص عضو، اوتیسم و بیش فعالی را افزایش می دهد. همچنین مسمومیت ناشی از سرب باعث افزایش اختلالات ذهنی، فراموشی های دائم، بیماری های لرزشی و جنون می شود.
آلودگی هوا چه ارتباطی با پرخاشگری دارد؟
یکی از آثار آلودگی هوا کمبود اکسیژن است که باعث بی حوصلگی و عدم کنترل خشم می شود همچنین آلودگی هوا با کاهش انرژی و ایجاد خواب آلودگی می تواند باعث پرخاشگری افراد شود.
اختلالاتی مانند پرخاشگری وافسردگی، اختلال در تمرکز و کند شدن عملکرد ذهنی در نتیجه کاهش اکسیژن رسانی به مغز اتفاق می افتد که همه این عوامل سبب به وجود آمدن مشکل در موقعیت های اجتماعی و شغلی می شوند
تاثیر منفی آلودگی هوا بر شخصیت افراد
آلودگی هوا تاثیر فراوانی در شخصیت افراد دارد و می تواند یک فرد برونگرا را به یک فرد درونگرا تبدیل کند. افراد افسرده همیشه زندگی را غبار آلوده می بینند و مانند گذشته شان نمی توانند اجتماعی و سر زنده باشند. کاهش اکسیژن به علت هوای آلوده اختلال در عملکرد مغز ایجاد می کند به طوری که فرد با از دست دادن مهارت های اجتماعی خود مدام دچار فراموشی می شود و در سنین سالمندی و میانسالی دچار بیماری آلزایمر می گردد.
بیماری هایی مرتبط با آلودگی هوا
بیماری هایی که بیشتر به مشکلات سلامتی سخت که بر اثر آلودگی هوا به وجود می آیند، حساس هستند ،شامل این موارد می باشند:
- بیماری قلبی به خصوص، بیماری شریان اکلیای و نارسایی احتقانی قلب.
- بیماری های ریوی به خصوص آسم، آمفزیم، بیماری مزمن انسداد ریه.
بیشترین آسیب آلودگی هوا به چه افرادی وارد می شود؟
- زنان باردار.
- کار گرانی که در محیط باز کار می کنند.
- بزرگسالان با سن بیشتر و سالمندان.
- کودکان زیر 14 سال.
- ورزشکارانی که تمرین می کنند.
- افرادی با قدرت بدنی خوب در محیط خارج از خانه.
- افرادی که در گروه های بالا قرار دارند ،حتی با تماس کمتر با هوای آلوده نیز مشکلات سلامتی را تجربه می کنند و یا ممکن است شدت مشکلات در آن ها بیشتر و شدیدتر باشد.
آلودگی هوا چه تاثیراتی روی محیط زیست دارد؟
برای جواب به این سوال در اینجا چندین مورد مهم و قابل توجه که ضربات اساسی به محیط زندگی انسان‌ها و جانداران می‌زنند را مرور می‌کنیم. گرمایش جهانی، معضلی نهان احتمالا گرم شدن جهانی هوای کره زمین یکی از نگران‌کننده‌ترین اثرات مخرب برای دانشمندان و متخصصان محیط‌زیست است. گرمایش جهانی نتیجه‌ی مستقیم اثر گازهای گلخانه‌ای است که با انتشار بالای CO۲ و متان تولید می‌شود. بیشتر این تشعشعات نتیجه‌ی فعالیت‌های صنعتی هستند. البته رفع این مشکل با انجام مسئولیت اجتماعی و اقدام شرکت‌ها و کارخانهها قابل جبران است.
تغییرات آب و هوایی، قاتل خاموش
تغییرات آب و هوا یکی دیگر از پیامدهای گرم شدن جهانی هوای کره زمین است. وقتی دمای زمین بیشتر می‌شود، یک اختلال در چرخه‌های معمولی آب و هوایی وجود دارد و تغییرات این چرخه‌ها را خیلی سریع‌تر می‌کند. با توجه به تغییر آب و هوا، یخ قطب‌ها در حال ذوب شدن است و این باعث جاری شدن سیل و بالا رفتن سطح دریا می‌شود.
باران‌های اسیدی، دشمن سطوح
گازهای تولیدی صنایع، کارخانه‌های برق، دیگ‌های بخار، گرمایش و حمل و نقل بسیار سمی هستند. در این میان گوگرد و نیتروژن این گازها در جو منتشر می‌شوند. در ادامه وقتی که این مواد در اتمسفر جمع می‌شوند و با آب واکنش می‌دهند، محلول‌های رقیق از نیتریک و سولفوریک اسید تشکیل می‌شود. سپس زمانی که این مواد به باران تبدیل شوند، هم محیط و هم سطوح آسیب می بیند.
دود و مه غلیظ، مرگ خاموش زمین
اثر دود و غبار یا اثر کلاهکی وقتی اتفاق می‌افتد که نوعی مه تاریک بر روی شهرها و زمینه‌ها متمرکز شود. این مه بار بزرگی از آلاینده‌هاست و دو نوع دارد: مه گوگرد و مه فتوشیمیایی که برای سلامتی ما بسیار خطرناک هستند.
تخریب زمین، آسیب جدی زیستگاه ما
باران اسیدی، تغییر آب و هوا و دود و مه غلیظ همه به سطح زمین آسیب می‌رسانند. آب و گاز آلوده به درون خاک نفوذ می‌کنند و ترکیب خاک را تغییر می‌دهند. این اتفاق به طور مستقیم روی کشاورزی، تغییر چرخه‌های محصول و ترکیب غذایی که همه‌ی ما می‌خوریم، تاثیر می‌گذارد.
انقراض گونه‌های جانوری، نفس‌های به شماره افتاده
توده‌های یخی قطب آب می‌شوند و سطح دریا بالا می‌رود. در نتیجه زندگی حیواناتی که به اقیانوس‌ها و رودخانه‌ها وابسته است، تهدید می‌شوند. علاوه بر آن جریان‌های اقیانوسی، تغییر دمای اقیانوس و چرخه‌های مهاجرت تغییر می‌کنند و خیلی از حیوانات مجبور به پیدا کردن غذا در محیط‌های ناشناخته هستند. جنگل‌زدایی و کیفیت خاک ضعیف هم به معنی ناپدید شدن زیستگاه‌های طبیعی و عدم تعادل در رفتار بسیاری از گونه‌های وحشی است.
تخریب مصالح ساختمانی، اقتصاد علیه اقتصاد
آلاینده‌های هوا نیز تغییر کرده و قانون اساسی مواد ساختمانی را تغییر می‌دهند، بنابراین بسیاری از ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها تضعیف، فرسایش یا تخریب شده‌اند و در طول زمان با سرعت زیادی در حال از بین رفتن هستند. این یعنی عده‌ای برای پول آلاینده تولید می‌کنند و عده‌ای سرمایه‌شان با این آلاینده‌ها ویران می‌شود
نگاهی به پدیده وارونگی هوا و تبعات مخرب آن
وارونگی هوا زمانی اتفاق می افتد که ترکیبات آلی فرار و اکسید نیتروژن با اشعه های فرابنفش خورشید واکنش نشان می دهند. منابع ابتدایی اکسید نیتروژن و ترکیب های آلی فرار منابع سیار مانند ماشین ها، کامیون ها، اتوبوس ها، تجهیزات ساختمانی و کشاورزی هستند. وارونگی هوا بعداز ظهر ها و ساعات ابتدایی شب به بیشترین حد خود می رسد، بیشترین میزان وارونگی طی ماه های تابستان اتفاق می افتد این مشکل یک محرک قوی است که موجب تنگ شدن راه های هوا و کار بیشتر سیستم تنفسی به منظور فراهم آوردن اکسیژن بیشتر می شود.
مشکلات سلامتی پدیده وارونگی هوا
همچنین می تواند باعث مشکلات سلامتی دیگری نیز شود
مانند:
- بیماری های تنفسی شدید مثل؛ آمفزیم، برونشیت، آسم ، صدمات ریه ای، و حتی علائم بعدی مانند سرفه، گلو درد، خس خس کردن سینه، درد در قفسه سینه، گلوی خشک، سر درد و حالت تهوع.
- مقاومت پایین در برابر عفونت وخستگی زیاد.
- نمایش ضعیف ورزشکاران.
برخی از راهکارهای مبارزه با آلودگی هوا
- استفاده از حمل و نقل عمومی به جای ماشین شخصی
- صرفه جویی در مصرف انرژی : در این صورت شما می توانید از تخریب محیط زیست با کاهش میزان سوخت های فسیلی که باید سوزانید، جلوگیری کنید.
- درک مفهوم کاهش، استفاده مجدد و بازیافت : چیزهایی که دیگر برای شما استفاده ندارد را دور نیندازید. در حقیقت آنها را مجددا برای منظور دیگری استفاده کنید. برای مثال شما می توانید از شیشه های قدیمی برای ذخیره حبوبات استفاده کنید.
- از دستگاه های کارآمد انرژی استفاده کنید : چراغهای کم مصرف نسبت به لامپ های قدیمی بسیار بهینه تر هستند، برق کمتری مصرف می کنند، عمرشان طولانی تر است و به کاهش مصرف انرژی کمک می کنند.
تلاش های چندگانه در سطوح شخصی، صنعتی و دولتی در سراسر جهان برای جلوگیری از شدت آلودگی هوا افزایش یافته است و یک اقدام مستقیم در افزایش گرمایش جهانی است. با اینکه ما امروزه شاهد یک سری نوآوری ها و آزمایش هایی هستیم که با گزینه های متناوب و غیر متعارف برای کاهش آلاینده ها همراه است اما همچنان عوامل اصلی آلودگی هوا دردسر ساز هستند و باید توجه بیشتری به آن ها شود.
سخن پایانی
متاسفانه امروزه تلاش‌های زیادی در سطح جهانی، صنعتی، و دولتی برای مهار شدت آلودگی هوا انجام نمی‌گیرد و بیشتر بار مسئولیت کاهش این معضل به روی دوش شهروندان است. جلوگیری از گرمایش جهانی مهم‌ترین مبحثی است که دنیای امروز برای مقابله با آن در جنگ است و البته شاهد مجموعه‌ای از نوآوری‌ها و تجربیات با هدف ایجاد گزینه‌های جایگزین و غیر مرسوم برای کاهش آلاینده‌ها هستیم. آلودگی هوا یکی از آینه‌های بزرگ سبک زندگی نادرست انسان است و چالشی که ما باید بر آن غلبه کنیم، تا فردای بهتر بسازیم. نگاه بلند مدت برای حل این مسئله مثل نهادینه شدن عادت استفاده از حمل و نقل عمومی، دور کردن کارخانهها از فضای شهری برای همیشه، جا افتادن فرهنگ کاشت نهال و به کارگیری سبک سالم در زندگی کمک زیادی به مقابله با این مشکل می‌کند. استفاده از دستگاه تصفیه‌ی هوا و ایجاد فضای گلخانه‌ای در محیط‌های بسته و صرفه جویی در مصرف انرژی می‌توانند راهکارهای کوتاه مدت مفیدی باشند. همه ما درباره زندگی نسل آینده مسئولیم.
تهیه کننده مطلب : سرکار خانم انسیه خواجه قوچان عتیق مربی محترم بهداشت آموزشگاه
تایید کننده مطلب: جناب آقای جواد صدیقی مدیریت محترم آموزشگاه