به گفته ی آيزنر مدارس همزمان دارای سه نوع برنامه درسی هستند: الف)برنامه درسی صريح ب)برنامه درسی پنهان ج)برنامه درسی پوچ
برنامه درسی سايه يا زير زمينی اخيرا وارد ادبيات اين حوزه شده است كه مفهومی نوپا است كه فنحی و اجارگاه در يكی از نشست های دانشگاه شهيد بهشتی تهران برای اولين بار آن را مطرح كردند.
برنامه درسی سايه آن بخش از يادگيری هايی است كه عما وجود دارد اما مثل برنامه درسی رسمی رسميت ندارد و حتی از نظر برنامه درسی رسمی مشروع تلقی نميشود هرچند مورد مقبول عمومی است و اظهار نميشود و بيشتر عمل ميشود.
تعریف برنامه درسی سایه:
سايه ای ،شبحی،يا بخشی از آگاهی های ضمنی و جمعی دانش آموزان و معلمان كه اظهار نمی شوند بلكه بر اعمال و رفتارهای آنها تاثير دارد و نتيجه برنامه درسی رسمی را منحرف ميكند
خاستگاه های فكری و نظری برنامه درسی سايه كدام هستند؟ مفهوم ايدئولوژی و آموزش نظريه مقاومت سوپر اگو و كيف انحراف
عوامل به وجود آمدن برنامه درسی سایه:
ممكن است نظام آموزشی يا مدارس به ابزاری برای تسلط گروهی با فرهنگ خاص باشد و به واسطه ی آن گروه های اقليت ناديده گرفته شوند،بنابراين در يك جامع عواملی مانند اشغال فرهنگی يا سرکوب خورده فرهنگ ها را ميتوان عامل تشكيل برنامه درسی سايه قلمداد كرد.
مصادیق برنامه درسی سایه یا زیر زمینی در مدارس ایران
| مضامين اصلی | مضامين فرعی(مفاهيم) |
| فعاليت های زير زمينی دانش آموزان | مقاومت در برابر تبعيض،شوخی رفتار غالب بچه |
| ها،جدی نگرفتن درس و مدرسه،شوخی ابزاری | |
| برای وقت گذرانی،كسب نمره با پرداخت پول،دعوا | |
| پيش چشم معلم،تمسخر امتحانات،تحصيل به قصد | |
| نمره گرفتن | |
| تبعيض بين مدارس و دانش آموزان | طبقه بندی مدارس،طبقه بين معلمان،طبقه بندی بين |
| دانش اموزان | |
| مقاومت دانش آموزان | مقاومت در برابر فرهنگ رسمی،مقاومت در برابر |
| محتوای برنامه های درسی | |
| مهندسی نتايج امتحانات | تغيير ريز نمرات معلمان،ترويج تقلب در |
| امتحانات،برگزاری صوری امتحانات،نمرات | |
| دروغين برای دانش اموزان،سياست صدر در صد | |
| قبولی | |
| سند سازی | گردآوری شواهد از اجرای نمادين برنامه ها،هدف |
| از اجرای برنامه ها،ارتقای جايگاه مديران،عكس |
آموزش سایه ای به عنوان حور مرود مطالعه ی برنامه درسی
تعریف برنامه درسی سایه:برنامه درسی تقویتی یا مکمل که خارج از نظام آموزش رمی است که هدف آن هبود عملکرد دانش آموزان است.
تعريف تب تربيتی:مفهومی است كه توسط كره ای ها بيان شده است و برای توصيف وضعيت تب كرده نظام آموزشی رسمی كه در كشورهای مختلف جهان وجود دارد كه بيشتر متمركز در كشورهای آسيای شرقی است.
تب تربيتی سرمايه گذاری گسترده ی والدين برای آموزش خصوصی كودكان است كه هدف آن موفقيت دانش آموزان در آزمون های تحصيلی است
كه باعث الف)ايجاد رقابت بين والدين و معلمان و مدارس
ب)رقابت باعث ايجاد اضطراب
كه از آن به تب تربيتی ياد ميشود.
بعضی معتقدند كه علت ايجاد اين تب تربيتی، آموزش سايه است كه نويسنگان كتاب با اين مورد موافق نيستند.
نويسندگان كتاب معتقدند كه برنامه درسی سايه يك فضای تربيتی مهم است كه دانش آموزان تاش ميكنند و می فهمند و فرهنگ يادگيری خودشان را می سازند.
دايل اهميت پژوهش و بحث در برنامه درسی سايه:
الف)مستنداتی وجود دارد كه نشان می دهد برنامه درسی سايه در كشورهای مختلف گسترش پيدا كرده است.
ب)محيط های يادگيری برنامه درسی سايه مثل برنامه درسی صريح برای دانش آموزان فرصت هايی برای كسب تجربه فراهم می كند كه می تواند نگرش آنها را تحت تاثير قرار دهد.
ج)دانش آموزان كشورهايی كه در آزمون تيمز و پرلز و … دارای مقام ميشوند با برنامه درسی سايه رابطه ی مستقيم دارند.
د)برای خانواده ها امروزه آموزش سايه بسيار اهميت دارد و حتی بعضی خانواده ها آموزش سايه را به آموزش صريح ترجيح می دهند.
و اماااا مهم ترين دليل
ه)نظام آموزش صريح يك آموزش يكنواخت و بانكی را برای دانش آموزان فراهم ميكند و مانند سپرده گذاری در بانك اطاعات را در ذهن دانش آموز سچرده می كنند تا در روز امتحان آن را پس بگيرند و چيزی برای ارئه در آينده نخواهند داست.
تاريخی از نظام آموزشی سايه
اشخاصی به نام های مارك باری در سال ١٩٩٢ و ديويد بيكر مطالعات زيادی در زمينه آموزش سايه انجام داده اند
تعاريفی كه از آموزش سايه شده است نشان ميدهد آموزش سايه دو ويژگی مهم دارد:
١)خارج از مدرسه يا نظام آموزش رسمی است. ٢)باعث بهبود عملكرد دانش اموزان است.
در كشور کره جنوبی سرمايه گذاری برای برنامه آموزشی سايه خيلی زياد است و ٦٨ درصد نظام آموزشی كره جنوبی در سال ٢٠١٦ در آن شركت داشتند و خانواده و والدينشان در اين زمينه خيلی هزينه كردند.
كشورزاپن در سال ٢٠١٥ رتبه دوم رو در اين زمينه از بين ٧٣ كشور داشته است و بعد از آن هنگ کنك و چين ،هند ،انگلستان ،کانادا و آمريكا هم معرفی ميشوند.
اشكال مختلف آموزش سايه:
١)موسساتی هستند كه تدريس خصوصی دارند كه دارای فضای كاس و درس هستند. ٢)تدريس خصوصی در منزل كه از قديم ترين اشكال آموزش سايه است .
٣)سابسكراب لرنينگ:برنامه هايی هستند كه نام نويسی و سابسكرايب می كنند كه عضو شبكه يا برنامه ای می شوند كه به صورت فعاانه حضور دارند كه اين شبكه ها و برنامه ها بسيار معروف هستند كه دانش آموزان را برای رسيدن به هدف مورد نظرشان كه رسيدن به دانشگاه موردنرشان همراهی می كنند .
تدريس خصوصی در اينترنت:آموزش به صورت مجازی آموزش تلفيقی :كه تدريس مجازی و سنتی را همراه با هم دارد.
برنامه های aftre schooling كه در راستای موضاعات مدرسه ای هستند اما موضوعاتی كه به آن توجه كمتری ميشود مثل برنامه های ورزشی و هنری كه دانش اموزان توانمندی هايی كسب می كنند كه به صورت مستقيم يا غير مستقيم باعث می شود عملكرد تحصيلی داشن آموزانها تحت تاثير قرار گيرد.
چرا برنامه درسی سايه مورد رضايت دانش آموزان است؟
٣ علت دارد
١)دانش آموزان در موضوعات مدرسه عملكرد بهتری دارند و برای شركت در آزمون های ورودی آماده می شوند.
٢)موضوعاتی كه در مدرسه به اندازه ی كافی تدريس نمی شوند به صورت عميق و گسترده توسط آموزش سايه مورد توجه قرار می گيرند.
و اما مهمترين دليل
٣)آموزش سايه تا حد زيادی با عايق و توانمندی ها و نيازهای شخصی دانش آموزان سازگار است كه تحت عنوان يادگيری انفرادی و توجه به تفاوت های فردی مطرح می شود.
آموزش رياضيات و زبان انگليس
آموزش رياضيات و آموزش زبان انگليسی از آن مواردی هستند كه در سرتاسر دنيا دانش اموزان متقاضی آموزش سايه آنها هستند.
دايل استقبال از برنامه آموزشی سايه برای آموزش زبان و رياضی ١)دشواری يادگيری رياضی توسط دانش اموزان ٢)آموزش مدرسه ای در حوزه ی آموزش رياضيات كار آمد نيست .
٣)ارتباط مستقيم بين آموزش صحيح رياضيات و موفقيت آزمون مثل آزمون پيزا دارد برای مثال مانند كشور سنگاپور كه ٧٣ درصد دانش آموزان ابتدايی در آموزش صحيح رياضيات شركت می كنند.
)اهميت ماده ی درسی رياضيات در آينده ی شغلی و تحصيلی دانش اموزان به عنوان دروازه ی تحصيلی و شغلی بهتر
بحث چالش برانگيز
آموزش كودكان تيز هوش و آموزش سايه رقابتی كه در برگزاری آزمون ها در دانش اموزان تيز هوش وجود دارد كه در اين رقابت ها
خانواده های طبقات پايين جامعه محروم می شوند و به خاطر اينكه توانايی سرمايه گذاری ندارند و دانش اموزان طبقات پايين كه نمی توانند از پتانسيل های خودشان استفاده كنند و توانايی سرمايه گذاری از طريق آموزش سايه را ندارند.
برای مثال كشورهای كره جنوبی را مثال می زند كه دانش اموزان تيزهوش هر ترم ٣ هزار دار صرف مشاوه ی تحصيلی و برنامه درسی در موسسات آموزشی سايه می كند كه با اين موراد عدالت تربيتی دچار چالش می شود.
چرا برنامه درسی سايه مفيد است؟
v جايگاه برنامه درسی مدرسه تضعيف و جايگاه برنامه درسی سايه پررنگ تر شده است.
v يادگيری فرا مرزی شده است و يادگيری به فراتر از مرزهای مدرسه گسترش پيدا كرده است
و باعث پيدايش يك فرهنگ يادگيری تازه شده است.
كه در اينجا كتاب مدرسه زدايی اثر ايوان اليچ را ميتوان برای مطالعه ی بيشتر مطالعه كرد.
چرا مدرسه و برنامه درسی صريح دچار بی رغبتی شده است؟
مدرسه در غالب سيستم رسمی رفتار دانش اموزان را با تجويز يك برنامه درسی يكنواخت كنترل می كند و جهت می دهد و مدرسه مانند يك كارخانه عمل می كند كه خروجی های يكسانی توليد می كند كه اين نوع از schooling بايد كنار برود.
نويسندگان اين كتاب معتقد هستند پسا اسكول بايد اتفاق بيفتد به اين معنا كه آموزش مدرسه ای را منكر نميشوند ولی به موازات ان بايد پسا اسكول را بشناسيم و به آن توجه كنيم
٨ عامل كه باعث شده است پسا اسكول اتفاق بيفتد.
١)اقتدار مدارس دولتی برای دانش اموزان رو به تضعيف است.
٢)دانش اموزان به اين باور رسيده اند كه آموزش سايه خيليی بهتر ميتواند به آنها در رسيدن به اهدافشون كمك كند.
٣)يادگيری تنها در مدارس تحت نظارت معلمان و مدارس رخ نميدهد ٤)دانش آموزان و معلمان به اين نتيجه رسيده اند كه موفقيت را بايد از مكان هايی خارج از مدرسه ،مشاور و برنامه درسی جست و جو كرد
٥)مفهوم معلم تغيير كرده و معلم ديگر آن معلم سنتی و قديمی نيست و نمی تواند به روش قديم دانش آموزان را كنترل كند .
٦)دانش آموزان ديگر آن دانش آموزان منفعل نيستند كه فقط تحت تاثير برنامه مدرسه قرار بگيرند.
٧)آموزش سايه افتراقی است و به دانش آموزان و اوليا اجازه ی انتخاب ميدهد و دانش آموزان می توانند فضا و روش ها و حتی معلم را خودشان انتخاب كنند.
مفهوم پژوهش کوچنده يا کوچ رو:
ما بايد متوجه اين مطلب بشويم كه فهم دانش آموز امروزی محدود به مدرسه نمی شود و بايد از شيوه های قديمی دست بكشيم و به دنبال شيوه های نو برويم و كوچ كنيم و سهم برنامه درسی سايه را آشكار كنيم .
منابع:
تهیه کننده:آموزگار پایه ی اول-خانم زارعی
تایید کننده:مدیریت آموزشگاه-آقای علیخانزاده