آشنایی با دیسک کمر ، علل و درمان آن

در کشور ما تعداد زیادی از افراد جامعه دچار بیماری دیسک کمر هستند . در این میان تعداد جوان هایی ک به این بیماری گرفتار می شوند روز به روز به تعدادشان افزوده می شود . روش های نشستن غلط، برداشتن بار بصورت اشتباه  و خیلی از مواردی که در روزمره اگر آن ها را رعایت کنیم دیگر گرفتار همچین معضلی نمی شویم.

*انواع :

از نظر شدت درگیری می تواند به درجات خفیف(تحریک ریشه عصبی که تنها درد خفیف دارد)، متوسط (درد و ضعف مختصر حرکتی)، شدید (اختلالات پیشرونده عصبی عضلانی) دسته بندی شود. ابتلاء به هر مورد بستگی به میزان و محل فتق دیسک و میزان مقاومت فرد نسبت به بیماری دارد. از نظر وسعت می تواند (درگیری عرضی)به صورت یکطرفه، دو طرفه و یا مرکزی که هر یک می تواند (درگیری طولی) یک دیسک و یا چندین دیسک بین مهره ای را ایجاد نماید. از نظر عمق بیرون زدگی دیسک این دسته بندی عبارت است از برجستگی خفیف (بالجینگ)، بیرون زدگی متوسط(پروتروژن)، بیرون زدگی کامل(اکستروژن) جداشدگی(سکستریشن) و کنده شدگی وجابجایی(میگریشن).

*علل و عوامل ایجاد کننده :

هرچندبیشترین علت ایجاد این ضایعه بدلیل بیرون زدگی و فشار و التهاب ناشی از فتق دیسک بین مهره ای است ولی علل متعدد و نادر دیگری نظیر تومورها، آبسه، عوامل التهابی و ضایعات استخوانی و… می توانند موجب التهاب عصب سیاتیک و ایجاد این ضایعه شوند. از علل بیرون زدگی دیسک می توان وضعیت نادرست و طولانی مدت نشستن به صورت لمیده یا خمیده به جلو را نام برد که موجب فشار نامتقارن به قسمت های مختلف دیسک بین مهره ای شده و با کاهش امکان جذب اکسیژن وتغذیه مناسب دیسک موجب فرسودگی و ازهم گسیختگی حلقه های محافظ ودربرگیرنده دیسک می شود. پس از ایجاد زمینه اولیه ، حال تنها به یک فشارغیر متعارف نیازاست که موجب بیرون زدگی دیسک از بین این لایه های محافظ (آنولار فیبروزیس) شود. فشارنامتعارف شامل سرفه،عطسه،سرخوردن، زمین خوردن، خم شدن بیش از حد به جلو و طرفین،بلندکردن اشیاءسنگین و… است که پس از آن بیرون زدگی دیسک، درد ناگهانی، و گرفتگی عضلات توسط فرد مبتلا احساس می شود.

*نحوه ابتلا :

به طور معمول بیشتر افراد در طول زندگی خود دچار درجاتی از فرسودگی و برجستگی دیسک بین مهره ای خواهند شد ولی در صورتی که بیرون زدگی به حدی باشد که محتویات هسته دیسک بیرون زده و موجب فشار و یا التهاب بر روی ریشه های عصب کمری شود علائم بیماری پدیدار می گردد. هم اکنون نقش التهاب ایجاد شده در علائم بیماری را بیشتر از فشار مکانیکی قطعه بیرون زده دیسک می دانند که خود موجب تورم عروقی و بافت نرم و تنگی مجرای خروج ریشه عصبی می شود. اینگونه التهاب بدلیل این است که هسته اصلی دیسک فاقد خون رسانی بوده و سیستم دفاعی بدن آن را نمی شناسد . لذا پس از بیرون زدن دیسک ، گلبول های سفید خون در مواجهه خود، آن را به عنوان غریبه قلمداد نموده و با آن درگیر و موجب ترشح بیشتر مواد التهاب زا می شوند که التهاب شدیدتر را در بر دارد. شایعترین ریشه های کمری مبتلا دو ریشه انتهایی شبکه اعصاب کمری (L5,S1)هستند بدین دلیل که بیشترین قوس کمری واحتمال فشار نامتعارف در این قسمت زیاد است.

*علائم اصلی  و هشدار دهنده :

علائم شامل درد کمر بوده که با نشستن و کشیده شدن عصب و حتی ایستادن تشدید می شود درد در اکثر موارد به ناحیه باسن و پاها انتشار پیدا می کند که در صورت انتشار آن به پایین زانو احتمال این ضایعه بیشتر است. همچنین بیمار می تواند با کاهش حس و خواب رفتگی پاها مراجعه کند که معمولا سطح قدامی ران، ساق پا و قسمت روی پاها را تحت تاثیر قرار می دهد. در برخی موارد گزگز کردن انگشتان پاها و احساس داغی کف پا در هنگام خواب به آن افزوده می شود. همزمان با انتشار درد انقباض واسپاسم(گرفتگی) عضلات کمر با این درگیری توام می شود که با هرگونه تغییر وضعیت بیمار و جابه جایی خصوصا پی از یک دوره بی حرکتی و سردی تشدید خواهد شد. در موارد پیشرفته تر ضعف و کاهش قدرت عضلانی مشاهده شده که امکان راه رفتن روی پنجه ها، پاشنه، بالا رفتن از پله و برخاستن از حالت نشسته را برای فرد دشوار می سازد. معمولا کاهش رفلکس های وتری نیز رخ داده که از کلید های تشخیصی می باشد. هرگونه اختلال در اجابت مزاج خصوصا بی اختیاری و یا ضعف شدید حرکتی ، نقش سیستم عصبی و یا از دست رفتن کامل رفلکس های وتری ، تحلیل عضلات می تواند حاکی از بیماری پیشرفته و هشدار برای بیمار باشد.

*عوامل خطر ساز :

عوامل خطرساز بی تحرکی، ضعف قوای جسمی و عضلات کمر و شکم،نشستن طولانی مدت به صورت لمیده و یا پشت صندلی و حین رانندگی ، وزن بیش ازحد می باشد و در واقع رفع  این موارد نیازمند اصلاح سبک زندگی است. استراحت درحالت نامتعارف بدلیل مصرف داروهای خواب آور و یا مواد مخدر از عوامل احتمالی دیگر است. مصرف زیاد و طولانی دخانیات نیز با کاهش اکسیژناسیون بافتی ،فرد را در معرض آسیب بیشتر قرار می دهد. ناآمادگی و گرم ننمودن بدن و شروع به فعالیت فیزیکی بدون رعایت آن نیز از عوامل ایجاد ناگهانی این ضایعه است.

* عوارض احتمالی :

پس از بیرون زدگی دیسک، به دلیل کاهش محتویات درون دیسک ارتفاع آن کم شده و فاصله بین دو مهره کمری مربوطه کم می شود . از آنجایی که ارتباط بین دو مهره کمری هم جوار به غیر از دیسک بین مهره ای توسط دو مفصل استخوانی(مفاصل فاست) برقرار است هرگونه نزدیکی دو مهره موجب فشار و حتی آرتروز خفیف در مفاصل مذکور و کمر درد مزمن (حتی پس از بهبودی دیسک)می شود. همچنین در موارد درمان نشده ضعف عضلانی پاها موجب وابستگی فرد به مراقبت سایرین و کاهش استقلال نسبی او خواهد شد. در موارد بسیار شدید احتمال ایجاد سندرم دم اسب که موجب بی اختیاری اجابت مزاج و ضعف شدید عضلانی است وجود دارد که از فوریت های حوزه جراحی اعصاب است. همچنین عدم درمان به موقع و مناسب و دوره های مکرر بهبودی و عود بیماری(بدلیل تحریک مستمر) می تواند موجب فیبروزه شدن و ضخامت اجزاء درون کانال نخاعی خصوصا لیگامان ها شده و در دراز مدت خود باعث تنگی کانال نخاعی شود که در این وضعیت بیمار پس از فعالیت و پیاده روی مختصر دچار خستگی شدید در پاها خواهد شد.

*روش ها و اقدامات تشخیصی :

اخذ شرح حال از بیمار و بازگویی وقایع پیش آمده ،بررسی وجود عوامل تشدید کننده و سوابق قبلی تا حد زیادی در تشخیص کمک کننده است. اشاره بیمار به کاهش حس پوستی روی مناطق مختلف پا، انتشاری بودن درد خصوصا زیر زانو ،کاهش قدرت عضلانی و راه رفتن توام با لنگش نیز از موارد تشخیصی می باشند. معاینات بالینی شامل تست های بالینی برای رد سایر علل، معاینه فیزیکی محل درگیری و لمس فضای بین دو مهره، بالا بردن مستقیم پاها و ایجاد درد به دنبال آن، از نکات کلیدی معاینه به شمار می روند. آزمایشات پاراکلینیکی و سرولوژیک برای شناخت علل التهابی و در حالات توام با تب مفیدند. آزمایشات تصویر نگاری پیشرفته(MRI) و سی تی اسکن در شناخت محل ، موقعیت، وسعت و شدت آناتومیک درگیری و سایر بیماری های همراه و بررسی کانال نخاعی مفید بوده ولی همیشه نیاز به انجام آن ها نیست زیرا حتی در افراد سالم نیز درجاتی از درگیری را نشان می دهند. لذا در صورت بروز موارد پیش رونده و نقص عصبی و بی اختیاری ادراری و قبل از عمل جراحی مفید به نظر می رسند. تصویر نگاری ساده نیز در رد شکستگی مهره، خمیدگی ستون مهره ای ناشی از اسپاسم عضلانی و سرخوردگی مهره ای مفید می باشد. تزریقات داخل نخاعی و بلوک های عصبی در محدودی از موارد جنبه درمانی و حتی تشخیصی دارند. نوار عصب و عضله هر چند نسبت به سایر روش ها برای بیمار دشوار تر و آزاردهنده تر است ولی  با توجه به دقت  درتشخیص و بررسی دوره ای و ارزیابی تاثیر روش های درمانی و یا پیشرفت بیماری به کار می رود . این روش تشخیصی با دقت زیادی در تعیین زمان ، محل، وسعت و تعداد، شدت و پیش آگهی بیماری کمک کننده خواهد بود.

*اصول پیشگیری و مراقبت های اولیه :

۱.از نشستن به صورت لمیده (طولانی مدت) و وضعیت بد کمر بر روی مبل ،صندلی کار و در حال رانندگی پرهیز نمایید .

۲.پس از حداکثر نیم ساعت وضعیت بدنشسته بلند شده ،کمی راه بروید و مقدار مختصری ورزش به عضلات کمر داده شود، خصوصا در هنگام کار با کامپیوتر و یا کار در پشت میز اداری.

۳.درصورت نیاز به فعالیت سنگین قبل از شروع با انجام نرمش های کششی ملایم بدن را گرم نمایید.

۴.در هنگام بلندکردن اجسام سنگین از خم شده زانو بهره بگیرید تا خم کردن کمر و حتی المقدور دور کمر خود شال یا کمر بند پهن و محکم ببندید و در صورت امکان از کمک سایرین بهره بگیرید.

۵.از مصرف دخانیات پرهیز نموده و به جای آن میوه و آب میوه استفاده نمایید.

۶.از افزایش وزن و خوردن مواد پرکالری کم حجم خودداری کنید. کاهش وزن تدریجی از طریق استفاده از رژیم های غذایی پرحجم و کم کالری و انجام تمرینات ورزشی منظم روزانه بسیار مفید هستند.

۷.ورزش های منظم روزانه هر چند کوتاه برای آمادگی بدن و جلوگیری از حوادث بسیار نقش آفرینند.

۸.در زندگی خود تحرک کافی داشته باشد و با ایجاد تفریحات مفرح و ورزش های آبی زمینه ایجاد نشاط و چالاکی را درخود فراهم سازید. مصرف مواد غذایی، میوه جات و سبزی های دارای ترکیبات آنتی اکسیدان در کاهش بروز و عوارض بیماری موثر است. استفاده از ترکیبات مکمل نظیر کلسیم، ویتامین دی و منیزیوم در تقویت بافت های اسکلتی، عضلانی مفید هستند.

۹.برای تضمین سلامت آینده کودکان خود به جاي استفاده ازتنقلات فاقد مواد مغذي (چيپس، پفك و …) به استفاده از انواع مغز دانه‌ها (گردو، بادام و …) سبزیجات ،ميوه‌جات و لبنیات تازه عادت دهيد.

۱۰.تا حد امكان كمتر غذاهاي آماده مصرف كنيد و مزاج خود و کودکانتان را به غذاهای سالم عادت دهید.

*روش های درمانی متداول :

قسمت عمده بیماران با اجرای توصیه های ساده، استراحت و درمان های ساده بهبود می یابند که این امر به شکیبایی بیمار بستگی کامل دارد. هدف اولیه درمان کاهش التهاب در عصب و کاهش درد می باشد. متاسفانه ادعاهای فراوانی در زمینه درمان بیرون زدگی دیسک از سوی افراد و گروه های درمانی مختلف ارائه می شود که بسیاری از روش های پیشنهادی حتی به بدتر شدن و وخامت اوضاع منجر می شوند و فرصت درمان طبی را از بیمار سلب می نمایند. در موارد خفیف و متوسط و یا بدون عارضه می توان از درمان طبی بهره گرفت که این بخش از بیماران قریب۸۰ تا ۹۰درصد از موارد بیماری را شامل می شوند. در این موارد با استراحت مطلق و کافی به مدت حداقل ۵ روز ،گرم نگهداشتن عضلات کمری ، کاهنده های التهاب نظیر ترکیبات غیر استروییدی و حتی استروییدی ، ترکیبات موثر بر دردهای نروپاتیک نظیر پره گابالین و گاباپنتین با تجویز پزشک معالج بهره جست. در صورت ادامه درد درکوتاه مدت ترکیبات اپوییدی مثل کدیین ،اکسی کدن و شاید ترامادول(با احتیاط)کاربردخواهند داشت. در موارد وجود گرفتگی عضلات کمر داروهای کاهش دهنده اسپاسم نظیر بنزودیازپین ها، متوکاربامول، تیزانیدین و باکلوفن و گرم نمودن و کشش عضلات مورد استفاده قرار می گیرند. مصرف ترکیبات میتامین B و آنتی اکسیدان ها نیز در بازیافت عملکرد ریشه های عصبی موثر هستند.

در برخی از موراد ابتلا به درد ریشه ای حاد تزریق داخل مجرای خروج عصب و یا اپیدورال(یکی از لایه های پوشش دهده نخاع) می تواند درد شدید و التهاب را به مقدار قابل توجهی کاهش دهد.

-علیرغم آنکه برخی از متخصصین بیش از حد لزوم جراحی را برای بیماران تجویز می کنند، انجام اعمال جراحی در موارد ذیل انجام توصیه می شود:

۱.       درموارد شدید که درد مقاوم و سرکش وجود داشته و به درمان طبی پاسخ نداده

۲.       فلج و یا  ضعف حرکتی شدید هر دو پا و تحلیل عضلات پاها

۳.       اختلالات پیش رونده عصبی

۴.       بیرون زدگی مرکزی و شدید دیسک(وجود علائم در هر دوپا) و احتباس یا بی اختیاری اجابت مزاج

۵.       ورزشکاری که تمایل به حضور سریع در میادین ورزشی دارد.

۶.       وجود شکستگی وسایر ناهنجاری های استخوانی مهره های کمری

۷.       همراه بودن با بیماری های عفونی مهر ه مثل آبسه ها

۸.       تنگی کانال نخاعی با درجات بالا

۹.       لیز خوردگی درجه ۳و بالاتر مهره کمری

لازم به یادآوری است موارد فوق بخش اندکی از مبتلایان به دیسک کمری را شامل می شود و بخش عمده با استراحت و مراقبت کافی و دریافت توصیه ها و درمان طبی رفع می گردد.

*عوارض درمان های رایج :

در صورت شدید و سرکش بودن بودن بیماری و عدم پی گیری و خود درمانی، نقص حرکتی و کاهش قدرت و یا فلج برخی از عضلات و یا در دراز مدت تنگی کانال نخاعی دور از انتظار نیست.

تزریقات داخل نخاعی می تواند منجر به عفونت یا آسیب بافتی شود.

انجام کشش و یا دستکاری توسط برخی از گرو ه ها می تواند موجب بیرون زدگی بیشتر باقیمانده دیسک و حتی پارگی لیگامان ها و شکستگی استخوان مهره شود.

انواع درمان های غیر اصولی هم اکنون توسط افراد غیر مرتبط پیشنهاد می شود که فاقد هرگونه مبانی علمی بوده و هرگونه فرصت زمانی رابرای درایفت درمان اصولی از بیمار سلب می کند.

مصرف بیش از اندازه مسکن های ضد التهابی موجب آسیب به قلب، دستگاه گوارش، کبد و کلیه های می شود.

مصرف دراوهای نرولپتیک نیز می تواند موجب کاهش تمرکز و هوشیاری شود.

از عوارض نادر ولی مهم جراحی می توان به عفونت، آسیب ریشه عصبی، آبسه، ارکنوییدیت، سندرم درد بعد از لامینکتومی و حتی سندرم دم اسب(اختلال اجابت مزاج وفلجی عضلات)اشاره نمود که این موارد همانطور که بدان اشاره شد بسیار اندک می باشند و در صورت انتخاب صحیح بیمار توسط پزشک به حداقل ممکن می رسند.

*نقش توانبخشی درمدیریت بیماری

با شناخت دقیق فیزیولوژی و مکانیسم آسیب و عوامل پدید آورنده آن می توان فهمید که تنها مقابله با درد و التهاب درمان قطعی نبوده و امکان عود بیماری در هر زمان وجود دارد لذا درمان مناسب و قطعی با کنترل عوامل آسیب رسان و آماده سازی وتوقویت قوای جسمانی وانرگان های داخلی  بدن اتفاق می افتد.

اصلاح وضعیت خوابیدن و نشستن و پرهیز از قرار گرفتن بدن در یک حالت غیر اصولی آن هم به مدت طولانی واجب است. استفاده از کفش های نرم وضربه گیر و وسایل کمک حرکتی نظیر عصا ویا واکر و کرست های کمری و توالت فرنگی برای افراد مسن مبتلا به این ضایعه مفید بوده وموجب کاهش صدمات بعدی می شود.

بعد از دوره اولیه (پس از بهبود نسبی و فروکش کردن درد و علائم حاد) انجام ورزش های ملایم و درصورت تحمل و کاهش درد بیمار تمرینات تقویت عضلات کمری و شکمی که به تدریج افزایش می یابند، در کاهش بیشتر علائم و یشگیری از عود بیماری و یا ابتلای سایر ریشه های کمری مفید می باشد. پیاده روی در استخر وجکوزی (در حالت کم وزنی و با بهره گیری از آثار درمانی آب  به خصوص شل کننده و در عین حال تقویت کننده عضلات) مفید است . انجام کشش طولی عضلات و مهره های کمری توسط دستگاه های کشش دهنده ، ماساژ، طب سوزنی و مانیپولاسیون شایدتاحدی از درد و گرفتکی عضلات بکاهد ولی شواهد علمی کافی برای درمان دیسک بیرون زده  در این موارد وجود ندارد. استفاده از کرست های کمری برای محافظت و کاهش درجه خم شدن کمر و آسیب بیشتر برای بیمار مفید به نظر می رسد.

استرس ، فشار عصبی و وسواس فکری ، افسردگی ، بی خوابی های طولانی،خستگی و بدخوابی در شدت و توسعه بیماری موثرند لذا با  انجام و تفریحات و ورزش های مفرح و پرنشاط به خصوص در دامن طبیعت و درمان و کاهش اضطراب تا حد زیادی امکان فروکش نمودن علائم و عوامل تشدید کننده وجود دارد.

*توصیه های طب سنتی : (بعنوان مکمل درمان)

نروید بر زمین هرگز گیاهی، که ننوشته است بر برگش دوایی.

۱. مصرف مواد غذایی که باعث گمی مزاج می شوند نظیر زنجبیل و زعفران و زیره مفید به نظر می رسند.

۲. ماساژ با روغن‌های گیاهی با مزاج گرم مانند بابونه و بادام تلخ و روغن کلزا و روغن کندر به تسکین درد کمک می‌کند.

۳. استفاده از پودر سنجد در کاهش تورم کلیه مفاصل بدن  ونسج نرم و درپی آن کاهش التهاب و درد بیمار موثر است.

*مدیریت بیماری : (باید ونباید ها)

۱. محل درد را گرم نگهدارید(رفع اسپاسم حرکتی وانعطاف عضلات ولیگامان ها در کاهش درد موثر است)

۲. روی سطح خیلی نرم و خیلی سفت نخوابیده و سعی کنید روی پتو تا شده استراحت کنید.

۳. هنگام استراحت بین دو زانو بالش قرار داده به طوری که عرض زانوها به اندازه شانه افزایش یابد.

۴. وزن خود را کاهش دهید.

۵. حتی المقدور از توالت فرنگی استفاده کنید.

۶. در صورت پیدایش درد شدید ،کاهش حس ناگهانی،کاهش حرکت انگشتان پا،کاهش شدید قدرت عضلات ران و ساق پاها، اختلال در اجابت مزاج و دفع ادرار سریعا به پزشک معالج خود مراجعه کنید.

۷. در هنگام درد شدید از فیزیوتراپی خودداری کنید.

۸. دستورات پزشکی و دارویی خود را کاملا رعایت کنید.

۹. از اجرای توصیه های غیر علمی واصولی سایرین پرهیز کنید.

۱۰. تا زمان بهبود کامل از فعالیت فیزیکی روزمره مثل گذشته پرهیز نموده، از سایرین کمک بگیرید و از ابزارهای کمک حرکتی بهره ببرید.

* باورهای غلط :

۱- در صورت انجام عمل جراحی بیمار فلج می شود؟

انجام جراحی با در نظر داشتن علائم هشدار دهنده،شدت و وسعت بیماری، شرایط خاص بیمار و با مشورت پزشک صورت می گیرد. فلج تنها در موارد بسیار اندکی از بیماری مشاهده می شود که جزء طبیعت بیماری است و به معمولا به انجام عمل جراحی ارتباطی ندارد، متاسفانه برخی با ایجاد رعب و وحشت بیجا در ذهن بیمار و اطرافیان او حتی در مواردی که انجام عمل جراحی ضروری است این فرصت نجات بخش را از بیمار می گیرند. البته عمل جراحی بر اساس بررسی های آماری در۱۰تا۲۰% موارد فتق دیسک کمری مورد نیاز است.

۲- عمل جراحی درمان قطعی است؟

خیر، با وجود عمل جراحی امکان درد مزمن کمری بدلایل دیگر باز هم وجود دارد. لذا در جهت کسب تکلیف و تصمیم گیری برای انجام عمل جراحی و یا استفاده از روش های دیگر با مراجعه به پزشک معتمد خود و یا مشورت با پزشکان صاحب صلاحیت و خوش نام اقدام نمایید.

۳- استفاده از درمان های جایگزین و غیر متعارف ارزانتر و اثر بخش تر از عمل جراحی است؟

خیر، اولا شواهد کافی در این زمینه وجود ندارد، ثانیا اکثر افرادی که این روش ها را توصیه نموده حتی اطلاعات کمی در مورد نحوه ایجاد بیماری ندارند و برخی تعصب بیجا و برخی به دنبال فرصت طلبی هستند. درضمن تعداد زیادی از بیماران دچار عوارض ناشی از اینگونه درمان ها می شوند.

۴- هرگونه درد تیر کشنده به پاها می تواند ناشی از دیسک کمری باشد؟

متاسفانه تشخیص غلط و یا انجام آزمایشات و معاینات ناکافی و یا به عمد از سوی برخی گروه ها ی درمانگر، منجر به تشخیص اشتباه می شود و با ایجاد اضطراب در بیمار می شود و با بهبودی خودبه خود بیمار این موضوع را به درمان و نتیجه بخش بودن اقدامات غیر اصولی نسبت می دهند.

۵- بهره گیری از زالو درمانی در درمان بیماری موثر است؟

بیرون زدگی دیسک یک پدیده مکانیکی و تغییر ساختاری است که در پی آن التهاب بافتی نیز ایجاد می شود، استفاده از هرنوع دارو موجب کاهش علائم و التهاب می شود و بهبود واقعی ساختمانی هیچگاه اتفاق نیفتاده و فقط بهبود علائم به تدریج و به طور طبیعی با فروکش کردن التهاب و چروکیدگی خود به خود دیسک بیرون زده و استراحت صورت می گیرد، لذا تبلیغات گمراه کننده نظیر زالو درمانی برای درمان دیسک هیچ جایگاهی ندارد.

۶- ارزش انواع روش های تهاجمی و جراحی با هم برابر است؟

انتخاب نوع عمل از عمل های باز تا اعمال اندوسکوپی بسته که تحت هدایت فلوروسکوپی یا اولتراسونوگرافی انجام میشود بر حسب تجربه و مهارت پزشک و نوع و وسعت ضایعات می باشد.در صورتی که بیمار دچار علائم تنگی کانال ویا بی ثباتی مهره های کمری باشداعمال باز ،لامینکتومی ،فورامینوتومی و فیکس کردن وجوش دادن مهره ها به هم یا با اتصالات وداربست فلزی کمک کننده است. برخی از روش های اندوسکوپیک تنها برای خارج کردن دیسک فرسوده بکار می روند که تنها در تسریع رفع علائم موثرند ودرصورت صبر وبردباری بیمار و رعایت احتیاطات بتدریج بافت دژنره دچار فیبروز ،جمع شدگی وتحلیل خواهد شد ونیاز به خارج کردن آن،ایجاد صدمه ، تحمیل هزینه وانجام اعمال اضافی به بیمارنیست.همچنین برخلاف تبلیغات وسیع اعمال اندوسکوپیک نیز واجد عوارض نظیر دیسکیت حاد و… بوده هرچند میزان مداخله ودرد و آسیب بافتی کمتر از اعمال باز است.

*آخرین دستاوردهای علمی درزمینه بیماری :

استفاده از لیزر پرتوان در کنار سایر روش های درمانی تا حدی به کاهش التهاب و تسریع خون رسانی و ترمیم موضع کمک می نماید و همچنین در کاهش درد بیمار موثر است. این آثار از طریق مکانیسم های گرمازا(کمتر) و غیر گرمایی (بیشتر) لیزر صورت می گیرد. متاسفانه برخلاف ظاهر سایر مدالیته های درمانی (خصوصا الکتروتراپی) در درمان فتق دیسک بین مهره ای تاثیر چندانی از خود نشان نداده اند.

با توجه به تاثیر عوامل آسیب رسان و رادیکاهای آزاد در ایجاد و توسعه بیماری ،نقش ترکیبات غذایی حاوی آنتی اکسیدان در پیشگیری  و حتی بهبود بیماری مشخص می شود. لذا جایگزینی ترکیبات حاوی آنتی اکسیدان با مواد غذایی به ظاهر خوش طعم و لذیذ در سلامتی ارگان های بدن و کاهش آسیب ها و تخریب بافتی بسیار ارزنده است. آنتي اكسيدان‌هاي از طریق کاهش و تخریب رادیکال های آزاد که از عوامل مهم بیماری زایی وتخریبر بافت ها هستند عمل محافظتی خود را انجام می دهند. اصلي در مواد غذايي شامل بتاكاروتن (پيش ساز ويتامينA) كه در ميوه‌جات تازه و نارنجي رنگ، ويتامينC كه در ميوه‌ها به خصوص انواع مركبات، ويتامينE كه در روغن‌هاي گياهي (مانند روغن زيتون، كانولا) و انواع مغزدانه‌ها (مانند گردو و بادام) و مواد معدني مانند روي و سلنيوم كه در مواد غذائي چون گوشت سفيد (مرغ و ماهي و انواع غذاهاي دريائي) و مغزدانه‌ها يافت مي‌شود. هر چند كه همه مواد غذايي ذكر شده در بالا، داراي خواص آنتي اكسيداني هستند ولي در بعضي از آن ها ميزان درصد تركيبات آنتي اكسيدانی بيشتر از بقيه است كه مي‌توان به ميوه‌هائي چون انار، آلبالو، انگور قرمز، توت قرمز، آب پرتقال و سبزيجاتي چون گوجه‌فرنگي، پياز، كرفس، سير، كلم بروكلي و مواد غذائي چون انواع ماهي و ميگو و نوشيدني‌هائي چون چاي سبز اشاره نمود.

مهره‌های کمری ساختار بسیار پیچیده‌ای دارند. L4-L5 پایین‌ترین مهره‌های کمری ستون فقرات هستند و در کنار بافت‌های نرم، عصب‌ها، مفصل‌ها و دیسک متصل عملکردهای گوناگونی مانند نگه داشتن و حمایت از بالاتنه و حرکت در جهت‌های مختلف را ممکن می‌سازند. با این حال مهره L4-L5 با توجه به تحمل بار سنگین و دامنه انعطاف‌پذیری‌اش مستعد بروز درد در اثر صدمه دیدن و یا تغییرهایی فرسایشی مانند موارد زیر است:

• گاهی در اثر لغزش مهره L4 روی مهره L5، ریشه عصب تحت فشار قرار می‌گیرد و در نتیجه بیمار دچار درد پا (درد عصب سیاتیک) و یا کمر می‌شود.
• دیسک بین مهره‌ای L4–L5 ، واقع بین مهره‌های L4 و L5، گاهی برجسته یا فرسوده می‌شود و به پا درد (سیاتیک) و یا کمر درد دامن می‌زند.
• دو مفصل فاست متصل کننده مهره‌های L4 و L5 به یکدیگر در پشت ستون فقرات گاهی انجام شدن میزان حرکتی غیرطبیعی را ممکن می‌سازد و یا منجر به آرتروز می‌شود.
• پشت مهره‌های L4 و L5 عصبی قرار دارد که از میان آن، از داخل مجرای نخاعی می‌گذرد و در قالب بخشی از عصب سیاتیک از پشت در هر پا رو به پایین می‌رود.

این عصب را ریشه عصبی L4 می‌نامند. اگر پروتئین‌های ملتهب موجود در داخل دیسک برجسته شود و با عصب تماس پیدا کند، یا فشاری به آن وارد شود، درد در سراسر عصب منتشر می‌شود که از آن با اصطلاح رادیکولوپاتی یا درد عصب سیاتیک یاد می‌شود.

درمان دیسک بین مهره‌ای L5–S1 :

آیا ناحیه پایین کمر شما درد دارد؟ اگر سن شما بالا رفته و یا فعالیت ورزشی شدید یا پربرخوردی دارید، ممکن است درد کمر شما به خاطر برآمدگی یا بیرون‌زدگی دیسک کمر باشد. دیسک L5 S1 نسبت به سایر دیسک‌های بین مهره‌ای وزن و فشار بیشتری را تحمل می کند و به همین خاطر بیشتر در معرض آسیب‌دیدگی است. L5 نام پنجمین مهره‌ی ستون فقرات کمری است که در پایین‌ترین قسمت از ستون فقرات کمری قرار دارد و S1 میز نام اولین مهره‌ی خاجی در ستون فقرات است که درست در زیر مهره‌ی L1 قرار دارد. دیسک L5- S1 در بین این دو مهره قرار دارد و برآمدگی یا بیرون‌زدگی آن موجب درد پایین کمر می شود. وجودی که کمر شما درد می‌کند، سعی کنید تا جای ممکن بایستید و حرکت کنید. به طور مرتب از جای خود بلند شوید و راه بروید و یا برای کار خود از میزی استفاده کنید که باید پشت آن بایستید. بسته به این که بیرون‌زدگی دیسک L5 S1 تا چه حد باشد و درد ناشی از آن چقدر شدید باشد، می‌توان از روش‌های درمان دیسک بین مهره‌ای L5–S1  استفاده کرد که این روش‌ها (حداقل به طور موقتی هم که شده است) موجب تسکین درد کمر می‌شود.

علل درد مهره هایL4-L5

از مشکل‌های رایج کمر که باعث درد L4-L5 می‌شوند، می‌توان موارد زیر را نام برد:

فتق دیسک L4-L5: شایع‌ترین محل فتق دیسک L4-L5 یا دیسک بین مهره ای L5-S1 است، چون این مهره‌ها وزن زیادی را تحمل می‌کنند و دامنه حرکتی گسترده‌ای دارند. بخش داخلی دیسک در صورت فتق دیسک از آن بیرون می‌زند و به ریشه عصب مجاور فشار می‌آورد، پی‌آمد این فشردگی دردی است که در کمر و یا پایین پا منتشر می‌شود و در برخی موارد منجر به درد سیاتسک می شود.

بیماری فرسایشی دیسک L4-L5: دیسک بین این دو مهره در صورت فرسوده شدن و تحلیل رفتن دردناک می‌شود و به درد کمر و یا سیاتیک می‌انجامد.

اسپوندیلولیستزی (سر خوردن) مهره‌های L4-L5: ضعف استخوان‌ها، مفصل‌ها و رباط‌های ستون فقرات باعث می‌شود مهره L4 رو به جلو روی مهره L5 بلغزد،  به ریشه عصبی فشار بیاورد و در نتیجه پا درد و علائم دیگر بروز بیابد.

به علاوه چند عارضه کمر نیز به سطح‌های متعدد ستون فقرات از جمله L4-L5 آسیب می‌زند. تنگی مجرای نخاعی و آرتروز دو دلیل رایج کمر درد و یا پا درد در افراد بالای ۶۰ سال به شمار می‌رود.

درمان درد مهره های L4-L5

درمان دیسک S1-L5 و درمان هر گونه مشکل مربوط به مهره‌های L4-L5 در اکثر موارد با راه‌حل‌های غیرجراحی شروع می‌شود. تنها در صورت شدید و ناتوان کننده بودن درد و مقاوم بودن علائم در برابر درمان‌های غیرجراحی به ناچار به جراحی روی آورده می‌شود.

نتیجه گیری

دیسک کمر یکی از بیماری هاییست که اگر به موارد درمان و پیشگیری آن دقت شود باعث روند بهبودی در فرد مبتلا می شود . مواردی مثل آب درمانی و نرمش های روزانه که با وقت گذاشتن برای خود و اهمیت قائل شدن برای بیماری می توانیم در بهبود شرایط جسمانی کمک بسازیی به خود کرده باشیم . امیدواریم که هیچ کس در هیچ جای دنیا بیمار نباشد .

منابع

دانشگاه علوم پزشکی اصفهان

دانشگاه پزشکی مشهد

وزرات بهداشت و درمان

تهیه کننده و تایید کننده مطلب : سرکار خانم زهره قربانی مؤخر معلم محترم پایه سوم آموزشگاه