سبک های فرزندپروری در واقع به ترکیب استراتژی هایی که برای رشد فرزند خود اتخاذ کرده اید اشاره دارد. در ادامه به انواع سبک های فرزند پروری اشاره خواهیم کرد. هر کدام از این سبک ها در چهار زمینه ی نظم، ارتباط، انتظارات و بیان احساسات و عواطف با هم متفاوت هستند.
پژوهشگران چهار نوع سبک فرزندپروری را به صورت زیر نام گذاری کرده اند:
- سبک مستبدانه: دارای کنترل بالا و محبت کم
- سبک سهل گیرانه: دارای کنترل کم و محبت زیاد
- سبک طردکننده: دارای کنترل کم و محبت کم
- سبک مقتدرانه: دارای کنترل زیاد و محبت زیاد
سبک مستبدانه
والدین دارای سبک مستبد برای انضباط ارزش خیلی زیادی قائلند. قوانین سخت گیرانه ای وضع می کنند و سعی می کنند کنترل خیلی بالایی بر کودک داشته باشند. در عوض این والدین اهمیت کمتری به احساسات و هیجانات کودک می دهند صمیمیت عاطفی کمتری با کودک ایجاد می کنند. والدین مستبد باور دارند کودکان باید از همه قوانین بدون استثنا و بی چون و چرا اطاعت کنند. این گروه والدین عموما خیلی توضیح منطقی در مورد تربیت خود به کودک نمی دهند.
برای مثال در جواب توضیح خواستن کودکان می گویند چون من می گویم. در این سبک والدین خیلی اهل گفتگو کردن منطقی با کودک نیستند. تمرکز آن ها بیشتر بر اطاعت کردن است. والدین مستبد معمولا به کوکان اجازه نمی دهند وارد بحث ها و چالش های حل مسئله شوند. در عوض بیشتر قوانین را وضع می کنند و بدون توجه به نظر کودک پیامد های آن را برای کودک اعمال می کنند. والدین دارای سبک مستبدانه از تنبیه و سرزنش کردن در مقابل اشتباهات کودک بیشتر استفاده می کنند.
ویژگی های سبک فرزندپروری مستبدانه
به طور کلی والدین دارای سبک مستبدانه ویژگی های زیر را دارند:
سبک انضباطی خشک و اغلب بدون توضیح و صحبت است.
به کار بردن تنبیه شایع است.
ارتباط بیشتر یکطرفه و از مادر به کودک است.
علت قوانین عموما توضیح داده نمی شود.
والدین این سبک معمولا مراقبت و حمایت کمتری دارند.
انتظارات بالا و بدون انعطاف است.
سبک سهلگیرانه
والدین دارای سبک سهلگیرانه بیشتر اجازه می دهند کودک هر کاری دوست دارد انجام دهد و هدایت و جهت دهی کمتری نشان می دهند. آن ها با کودک خود بیشتر شبیه دوست هستند تا والد. این والدین معمولا خیلی ملایم و بامدارا هستند. آن ها عموما دخالت کمتری دارند و تنها وقتی وارد می شوند که مشکل جدی پیش آمده است.
این والدین معمولا خیلی بخشنده اند، از هر چیز زود می گذرند. برای مثال در برخورد با اشتباه کودک از اصطلاحی مثل «بچه است دیگر» استفاده می کنند. این والدین معمولا به دلیل دلسوزی پیامدهای رفتاری را خیلی جدی اجرا نمی کنند و برای مثال با اصرار یا خواهش کودک سریع امتیاز را به کودک بر می گردانند یا محدودیت را برمی دارند.
والدین سهل گیر معمولا بیشتر نقش دوست را برای کودک خود می گیرند. آن ها به حرف های کودک در مورد مشکلاتش گوش می دهند اما تلاشی نمی کنند انتخاب های اشتباه یا رفتار بد کودک را اصلاح کنند. در بسیاری مواقع کودکان در سبک سهلگیرانه دچار افت تحصیلی می شوند.
ویژگی های سبک فرزندپروری سهلگیرانه
به طور کلی سبک تربیتی سهلگیر دارای ویژگی های زیر است:
– سبک تربیتی آن ها بر عکس سبک سختگیرانه است. آن ها قوانین نمی گذارند یا قانون های خیلی کمتری دارند.
ارتباط عموما باز است، اما این والدین می گذارند کودکان خودشان تصمیم بگیرند، به جای اینکه آن ها را هدایت کنند.
این والدین معمولا گرم و مراقبت کننده اند.
در این نوع فرزندپروری انتظارات یا وجود ندارد یا در حداقل ممکن است.
سبک فرزندپروری طردکننده
والدین طردکننده درگیری کمی با کودک خود دارند. به عبارتی خیلی کاری به کار کودک خود ندارند. آن ها زمان خیلی کمی را با کودک خود می گذرانند. این والدین اطلاع کمی نسبت به وضعیت کودکشان دارند. آن ها قوانین تربیتی زیادی نمی گذارند. کودکان آن ها نه تنها هدایت زیادی دریافت نمی کنند، بلکه رقبت و توجه زیادی هم نمی گیرند. به عبارتی والدین طردکننده انتظار دارند کودکان خودشان بزرگ شوند.
آن ها وقت و انرژی زیادی برای رسیدگی به نیازهای کودک نمی گذارند. والدین طردکننده ممکن است در مورد کودکشان غفلت کنند، اما بیشتر مواقع این موضوع ناخواسته است. برای مثال مادری که دچار اختلال روانی مثل افسردگی است، یا اعتیاد به مواد مخدر دارد نمی تواند به نیازهای عاطفی یا جسمی کودک به طور پایدار رسیدگی کند.
همچنین در مواقعی والدین طردکننده آگاهی کمی نسبت به رشد کودک دارند. گاهی هم درگیری بسیار شدیدی در مورد مسائل مثل مشکلات مالی، بیکار، بیماری و … دارند. کودکانی که با این نوع سبک تربیتی رشد می کنند اغلب اعتماد به نفس بسیار پایینی دارند. در این زمینه مقاله اعتماد به نفس می تواند مفید باشد.
ویژگی های سبک طرد کننده
هیچ سبک تربیتی مشخصی به کار نمی رود.
والد اجازه می دهد کودک هر کاری می خواهد انجام دهد، بدون آگاهی دادن یا مراقبت کردن.
ارتباط خیلی محدود است.
این والدین مراقبت خیلی کمی فراهم می کنند.
انتظارات خیلی کمی از کودک دارند.
ممکن است والدین دچار افسردگی و یا اعتیاد باشند.
سبک فرزندپروری مقتدرانه
والدین دارای سبک مقتدر، تلاش زیادی برای ایجاد و حفظ یک رابطه مثبت با کودکشان می کنند. آن ها در تربیت کودک قانون وضع می کنند و پیامد عدم رعایت قوانین را اجرا می کنند. اما احساسات کودک را در هر موقعیت در نظر می گیرند. در سبک مقتدرانه به احساسات کودک توجه و ارزش داده می شود، اما این موضوع روشن می شود که در نهایت والدین مسئول تربیت هستند.
والدین دارای سبک مقتدرانه، وقت و انرژی زیادی را صرف جلوگیری از مشکل رفتاری پیش از وقوع آن می کنند. آن ها همچنین از استراتژی های مثبت برای تربیت استفاده می کنند. برای مثال دلایل قوانین را توضیح می دهند و از پاداش و تشویق استفاده می کنند.
نشانه های سبک مقتدرانه:
به طور کلی سبک مقتدرانه این نشانه ها را دارد:
قوانین مشخص است و دلایل آن توضیح داده می شود.
ارتباط زیاد و مناسب با درک کودک است.
این والدین مراقبت کننده و حامی هستند.
انتظارات و اهداف بالا و روشن در خانواده وجود دارد.
تأثیر انواع سبک های فرزندپروری بر کودکان
سبک های فرزندپروی هر کدام تأثیرات متفاوتی را بر کودک و شکل دهی به شخصیت و رفتار او می گذارند که در ادامه به برخی از مهم ترین آن ها پرداخته ایم. آگاهی از تأثیرات به شما کمک می کند تا در انتخاب سبک فرزند پروری تصمیم مناسب تری بگیرید.
سبک مستبدانه
کودکان دارای این سبک تربیتی بیشتر از والدین به دلیل ترس و عواقب آن مثل تنبیه یا سرزنش نشدن اطاعت می کنند. این گروه کودکان بیشتر در خطر مشکل در حرمت نفس قرار دارند چرا که نظرات آن ها عموما بی ارزش شمرده شده است. همچنین پرخاشگری کودکان و کینه جویی از نتایج سبک مستبدانه است. امکان دارد در آینده در حل مساله منطقی مشکل پیدا کنند و بیشتر هیجانی و با پرخاشگری به مسائل واکنش نشان دهند. به دلیل سختگیری والدین این کودکان ممکن است یاد بگیرند برای دوری از تنبیه بیشتر دروغ و پنهان کاری کنند.
سبک سهل گیر
کودکان دارای سبک تربیتی آسان گیر بیشتر امکان دارد مشکلات رفتاری نشان دهند. زیرا از منبع اقتدار و قوانین بهره مند نشده اند. همچنین ممکن است عزت نفس پایین تری پیدا کنند. این کودکان ممکن است در کنترل هیجانات و بازداری رفتاری تا حدی دچار مشکل شوند. به دلیل اینکه در کودکی رفتارهایشان کمتر هدایت و کنترل شده است. همچنین امکان دارد مشکلاتی ازقبیل افت تحصیلی، فرار از مدرسه، اضافه وزن را به تدریج نشان دهند.
سبک طردکننده
این سبک تربیتی می تواند بیش از هر سبکی آسیب رسان باشد و اثرات طولانی مدتی بر سلامت روان کودک بگذارد. کودکان دارای سبک طردکننده به احتمال زیادی با مسائل در مورد حرمت نفس و خودارزشمندی روبرو می شوند. آن ها گرایش دارند که عملکرد تحصیلی ضعیفی نشان دهند.
همچنین این گروه کودکان به احتمال بیشتری مشکلات رفتاری و شادکامی کمتری را در زندگی تجربه می کنند. افسرده خویی، شخصیت اجتنابی، اعتماد به نفس پایین در آینده این کودکان بیشتر به چشم می خورد. کودکی که مدام در محیط خانواده طرد شده دچار ناامیدی و افسردگی می شود و همچنین در آینده حالتی از دور گزینی و اجتناب از دیگران را تجربه می کند؛ چرا که می ترسد دوباره توسط دیگر افراد طرد شود.
سبک مقتدرانه
سبک تربیتی مقتدرانه ارتباط زیادی با سلامت روان و رشد مناسب کودک دارد. بر اساس مطالعات کودکان دارای سبک تربیتی مقتدر، به احتمال بیشتری تبدیل به بزرگسالان مسئول و مستقلی می شوند که در بیان احساسات و نظرات خود آزادانه عمل می کنند. این کودکان بیشتر گرایش به شادی و موفقیت پیدا می کنند. آن ها همچنین به احتمال زیاد، در تصمیم گیری و ارزیابی ریسک در زندگی عملکرد موفقیت آمیزتری دارند.
راه هایی برای بهبود سبک تربیتی
برای اینکه ارتباط بهتری با کودک داشته و تربیت مقتدرانه ای داشته باشید، لازم است تا در این مورد آموزش ببینید. همچنین رعایت نکات زیر می تواند بسیار کمک کننده باشد:
تا جایی که می توانید شنونده خوبی برای احساسات و نیازهای کودک باشید.
کمتر از سرزنش و تنبیه و بیشتر از پاداش و تشویق استفاده کنید.
در مورد قوانینی که می گذارید صریح باشید و دلایل آن را توضیح دهید.
پیامدهای رفتاری که می گذارید را حتما اجرا کنید. اجرا نکردن آن باعث می شود کودک روی حرف شما حساب نکند.
وقت هایی را برای تعامل مثبت و بازی با کودک اختصاص دهید.
رفتارهایی مثل نگاه چشمی، لبخند، نوازش و در آغوش گرفتن کودک را بیشتر کنید.
در بحث ها کودک را شرکت دهید و از او بخواهید نظرات خود را بیان کند.
در مورد مشکلات اول با کودک صحبت کنید و دلایل او را بپرسید.
گاه والدین نمی دانند کدام سبک تربیتی را برای فرزندان خود به کار ببرند. از طرفی تغییر سبک تربیتی با توجه به شرایط خاص هر کودک چالش هایی را به همراه دارد. در این زمینه مراجعه به مشاوره کودک جهت آموزش نحوه صحیح تربیت و حل مشکلات رفتاری و ارتباطی کودک شما می تواند راهگشا باشد.
تهیه کننده و تایید کننده مطلب : سرکار خانم معصومه شجری معلم محترم پایه اول و مشاور آموزشگاه