مقدمه
در دنياي پيجيده متمدن امروزي، هيچ کس بي نياز از راهنمايي نيست. در جامعه کنوني که انسان‌ها با انواع استرس هاي شغلي و اضطراب‌هاي متعددي از جمله، مشکلات تحصيلي، مسکن، ازدواج، اشتغال و انواع رفتارهاي غيرطبيعي مواجه هستند، بايد بياموزند که چگونه با اين عوامل متعددي که گريبانگير آنان است، کنار بيايند و با شناخت بيشتر، رفتارهاي خود را مطابق با الگوها و هنجارهاي اجتماعي تطبيق دهند تا بتوانند با ديگران روابط اجتماعي مطلوبي برقرار سازند .
امروزه نيز به دليل پيچيدگي جوامع بشري، افراد به نحوي با مشکلات رواني خود و يا کساني که در ارتباط با آنان هستند، روبه رو هستند. کودکان و نوجوانان از اخلاق و برخورد والدين در رنج هستند و والدين از ناسازگاري، طغيانگري، پرخاشگري و رفتارهاي نابهنجار کودکان و نوجوانان خود ناراحت و غم و اندوه به سر مي برند. در مدارس، دانش آموزان زيادي وجود دارند که کم و بيش داراي مشکلات رواني مي‌باشند و معلمان و مديران هر روز با رفتارهاي نابهنجار آنان روبه رو هستند. در خانوداه‌ها بسياري از همسران به دليل مشکلات رواني خود، همسر و يا هر دو، از زندگي آرام و لذت‌بخشي برخوردار نيستند و زمينه ناراحتي هاي فرزندان را نيز فراهم مي‌سازد. بنابراين، هر شخصي در ابعاد گوناگون زندگاني فردي احتياج به راهنمايي دارد.
تعريف راهنمايي
راهنمايي که معني لغوي آن، هدايت و ارشاد و اداره کردن است ، مفهومي گسترده دارد ؛ پند و اندرز، مطالعه کتاب، جدول، مقاله و يا گوش دادن به يک سخنراني و خطابه را شامل مي‌شود.
راهنمايي بصيرت فرد را در زمينه اي افزايش مي‌دهد و موجب شناخت فرد و نيل به درجات بالاتري از کمال و معرفت مي گردد .
راهنمايي، کمک و ياري منظمي است به فرد، براي اين که استعداد هاي خود را در يابد، حالات خويش را منظم و متعادل سازد، قادر به حل مسايل و مشکلات خود شود، بتواند تصميم بگيرد، کار و شغل مناسب براي خود پيدا کند، براي رقابت آزاد و پسنديده تربيت شود، شايستگي و شرايطي را دارا گردد تا بتواند به بهترين وجه ممکن رشد يافته، به کمال برسد . راهنمايي شاگرد بدين منظور است که او بتواند افکار و تصورات واقعي درباره خود و در باب امکانات و موقعيت‌هايي که براي وي در دنيا وجود دارد به دست آورد وکمک شود تا هدف‌هاي واقعي و با ارزشي براي خود طرح‌ريزي کند و با خودرهبري، در راه نيل به اهداف خود پيش رود. در اين معني، راهنمايي عملي است که او دريابد، چگونه آدمي است، چه مي‌کند، بر او چه خواهد گذشت، چه خواهد شد .
از تعارف بالا اصول ذيل به دست مي آيد .
1- در تعاريف راهنمايي واژگان، کمک، ياري، همکاري، معاضدت و معاونت به چشم مي‌خورد. در راهنمايي، به پند و اندرز دادن اکتفا نمي‌شود. تحک‍م، خشونت فرمان دادن و امر کردن در کار نيست .
2- کمک کردن به فرد، نيازمند آن است که خصوصيات، امتيازات، معايب و محدوديت هاي او با وسايل علمي و به کار بردن فنون و روش‌ها و با کسب اطلاعات کافي شناخته شود. در اينجا تشخيص و تعيين ميزان هوش، استعداد، رغبت ها و معلومات و ساير خصوصيات دانش آموز پيش مي‌آيد. براي تشخيص اين خصايص، داشتن و يا استفاده کردن از وسايل علمي نظير تست ها، سئوال‌ها ، سياهه‌‌ها و رغبت سنج‌ها لازم است .
3- شناخت خويشتن در راهنمايي اصل مسلم است. فرد بايد محاسن و معايب خود را دريابد. از مايه و خميره ذاتي خود مطلع شود تا بيهوده خود را براي هر کاري مستعد نداند و نسنجيده دست به هر کاري نزند .
4- دادن اطلاعات درست به فرد و روشن کردن افکار و تصورات او در باب امکانات و موقعيت‌هايي که برای وجود او درجامعه نقش موثری دارد راهنمایی کند .
5- انتخاب راه و روش با خود فرد است؛ زيرا در راهنمايي به شخصيت افراد احترام گذارده مي‌شود و به توانايي و استعداد ذاتي و فطري او در انجام کارهاي معين اذعان مي شود . راهنمايي با توجه به خصوصيات راهنمايي شونده، راه های گوناگون را برايش روشن مي سازد و او را ياري مي کند تا با آگاهي و روشن شخصا تصميم بگيرد و راه خويش را انتخاب کند .
6- در راهنمايي به آزادي فرد و اتکاي به نفس و قبول مسئوليت از طرف او احترام گذارده مي شود؛ زيرا اگر شخص را بالاجبار به تحصيل امري وادارند و يا به کاري بگمارند که برخلاف ميل باطني اوست، آن را تحميلي بر خود مي داند و هنگام برخورد با مانع و مشکل، کوششي در رفع آن به عمل نمي‌آورد. هر گاه شخص با آزادي و اختيار و استقلال فکري و روشن بيني، راهي را انتخاب کند، در آن راه ثبات عمل، کوشش و جديت به خرج مي دهد. از موانع و مشکلات نمي‌هراسد، با خود رهبري پيش مي رود و درزمانيکه، در او اتکاي به نفس واستقلال شخصي تقويت مي شود .
7- راهنمايي محدود و منحصر به يک جنبه از زندگي نيست. راهنمايي شامل همه شئون زندگي فرد است. رشد رواني و بدني، پيشرفت در درس و تحصيل، حل مسايل و مشکلات فردي، اجتماعي، تحصيلي پيدا کردن شغل و کار مناسب و مسايل مربوط به ازدواج در حيطه راهنمايي قرار دارند .
اهداف راهنمايي و مشاوره
راهنمايي داراي دو هدف عمده است: يکي هدف آني و نزديک و ديگري هدف غایی و نهایی . هدف نزدیک راهنمایی یاری کردن فرداست درحل مسایل زندگی و رفع مشکلات مالی و خانوادگي، انتخاب رشته تحصيلي، شغل و غيره. در همه اين موارد، راهنمايي با توجه به اوضاع و احوال مدرسه، جامعه، خصوصيات و کيفيات فرد به کمک و ياري شخص مي‌پردازد . در واقع، در اين مرحله، راهنمايي پيشگيري و علاج واقعه قبل از وقوع است؛ زيرا با شناخت فرد و آشنا ساختن او به فرصت هاي مناسب و موقعيت‌ها، موارد موفقيت يا عدم موفقيت را برايش روشن مي سازد و مانع مي‌شود که مساعي وقت، سرمايه مادي و معنوي خود را در راهي ناشناخته صرف کند .
اما هدف غايي راهنمايي آن است که، آدمي خود بتواند با دانش و آگاهي به حل مسايل و مشکلات خويش بپردازد، در مراحل مختلف حيات و پيشامدهاي آن، تصميمات عاقلانه و هوشيارانه اتخاذ نموده و هدف‌هاي با ارزشي براي خود انتخاب کند. بيهوده از شغلي به شغل ديگر نپردازد، از شاخه اي به شاخه ديگر نجهد . درواقع، هدف غايي راهنمايي، خودرهبري است. اين دو هدف، در حقيقت جدا از يکديگر نيستند.راهنمايي آني و نزديک، شرط لازم و مکمل راهنمايي غايي و خود رهبري است .
همواره در طول تاريخ، افراد بشر در طول زندگي خود با مشکلات و مسايل رواني و رفتاري زيادي مواجه و براي حل آنها، به رهبران و دانشمندان ديني، معلمان، مشاوران و راهنمايان مجرب و متخصص مراجعه مي‌کرده‌اند . امروزه، بيش از گذشته، مردم به مشاوره و راهنمايي نيازمندند؛ زيرا نظر به تنوع نيازهاي اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي رواني عاطفي و … افزايش روزافزون افراد نيازمند راهنمايي و مشاوره، مسايل رواني و رفتاري، پيچيده‌تر گرديده و جلوه‌هاي بيش‌تري پيدا کرده است. با اين حال، مراجعه به مشاوران به دليل فقر، کمبود وقت، و يا تعداد کم مشاوران مجرب و يا اشغال آنان براي همگان ميسر نيست .
هدف از مشاوره، شناخت توانايي‌ها و استعدادهاي بدني، رواني، عاطفي، عقلي، اجتماعي، اخلاقي افراد و کمک به رشد همه جانبه آنها و پيشگيري از ابتلاي آنان به مشکلات رواني است. مشاوره و کارشناسان روان درماني سعي مي‌کنند، چگونگي زندگي مفيد و خالي از مشکل را به افراد بياموزد و از آنان شخصيتي بسازد که بتواند به خوبي با خود، ديگران و محيط، تعامل نموده، و به هدف‌هاي عالي تعليم و تربيت و به حيات و زندگي واقعي نايل شوند. خداوند در قرآن مي فرمايد؛«يا ايها الذين امنو استجيبوا لله و للرسول اذا دعاکم لما يحيکم…» اي مومنان! خدا و رسول (ص) را اجابت کنيد (و به راهنمايي ها و ارشادهاي اولياي دين عمل کنيد)، ايشان شما را به آن چه باعث حيات شما در آن است، راهنمايي مي‌کنند.))
راجرز معتقد است که هدف اصلي اکثر حرفه‌هاي ياري دهنده، که مشاوره و راهنمايي هم جزء آن است، اين است که رشد شخصي را افزايش دهند و رشد رواني فرد را به جانب يک بلوغ اجتماعي تعالي بخشد.
ريشه و منشأ مشکلات ازدیدگاه اسلامی این است :
يکي از مباني نظري و از جمله فلسفه مشاوره، که اکثر مشکلات ، به ويژه مشکلات رواني از خود انسان و تعامل‌هاي او برمي خيزد. در مشاوره ديني، علل گرفتاري‌ها و مسايل رواني، درخود افراد و سابقه زندگي آنان جستجو مي‌گردد و در اين جستجوگري است که، افراد به خود شناساي رسيده و به نقاط قوت و ضعف خود پي مي‌برند. بينش‌هاي صحيح را از افکار و باورهاي نادرست تشخيص مي‌دهند و در مورد خود، عقايد و ايمان و رفتارهاي معقول و انساني به بصيرت مي‌رسند و با مشکل شناسي، به مشگل گشايي مي‌پردازند .
در حقيقت، از نظر مشاوره اسلامي، همان طور که دردها و مشکلات از خود فرد ناشي مي شود، درمان ها و راه حل‌ها نيز از خود آنان خواهد بود. اميرالمومنين حضرت علي (ع) مي فرمايد: «دواک فيک ولا تشعر و دائک منک و تستنکر» اي انسان! درمان تو (و از خود تو) است و خود نسبت به آن اگاه نيستي و درد تو در خود تو (و از خود تو ) است و تو آن را نمي داني .
از سوي ديگر، مي‌توان گفت: بسياري از مشکلات رواني و اجتماعي مردم، ريشه در ساختار اجتماعي آنان دارد.
اولا، بسياري از مشکلات رواني افراد ريشه در زندگي شخصي آنان دارد. انتظار اين است که، مشاوران و درمانگران رواني مشکلات را در همين محدوده حل نمايند .
ثانيا، مشکلات رواني، اجتماعي زيادي وجود دارند که مشاوران به حل آنها مي‌پردازند و اين خود زمينه اصلاح‌هاي بنيادي اجتماعي را فراهم مي سازند .
ثالثا، مي‌توان تا حدودي فشار و مشکلات اجتماعي و تأثير آنها را بر روان افراد از بين برد ویا کاهش داد . و يا دست کم از بروز و ازدياد و شدت مشکلات رواني پيشگيري کرد تا افراد از زندگي آرامي برخوردار شوند.
بنابراين، نبايد پنداشت که اگر اصلاح اجتماعي از ناحيه مصلحان اجتماعي صورت نگيرد، مشاور، راهنما، معلم و مربي نقشي در اصلاح رفتارهاي افراد ندارند، بلکه حتي ممکن است مشکلات را صد چندان نمايند؛ زيرا مي‌توان درمان با شيوه‌هاي مشاوره‌اي و روان درماني را نوعي تخدير و حتي به نفع وضع موجود تلقي کرد. اين تصور کاملا نادرست است؛ زيرا کار مشاور و روان درمانگر، زدودن قيد و بندها و اسارت‌هاي مي رواني و رفتاري است که خود زمينه جامعه اصلاح شناختی را فراهم می گردد .
اصولا جريان مشاوره، مجموعه‌اي از تعاملات در محدوده يک اصل واقعي و ارزشي است که گرفتاري‌ها و رفتارهاي يک شخص، ديگران را تحت تأثير قرار مي‌دهد و به اصلاح رفتارهاي آنان منتهي مي‌شود. به عبارت ديگر، مشاوره شامل مهارت‌هايي است که اصول تربيتي و اخلاقي مهمي بر آن حاکم است و حتي گفته شده: «مشاوره ضرورتا يک کار اخلاقي است» بنابراين، مشاوره نوعي تعليم و تربيت است و در پيشگيري از بروز مشکلات رواني، عاطفي، اجتماعي، اخلاقي و اصلاح افراد در جامعه، نقش اساسي را ايفا مي کند .
انواع راهنمايي و مشاوره
راهنمايي و مشاوره در عرصه هاي گوناگون، به تناسب نوع مشکلات فرد، مطرح مي شود . در ذیل به چند نمونه اشاره می شود:
1- راهنمايي تحصيلي
هدف از اين نوع راهنمايي، کمک کردن به دانش آموز و دانشجو در انتخاب دروس يا رشته‌هاي تحصيلي، اطلاع از مقررات مدرسه، دانشگاه، آگاهي از مقررات امتحاني، بر طرف کردن مشکلات درسي و هر مسئله و مشکلي که ممکن است در کلاس درس و يا محيط تحصيلي براي دانش آموز و يا دانشجو پيش آيد .
2- راهنمايي حرفه‌اي
اين نوع مشاوره در زمينه انتخاب شغل، حرفه و کار کاربرد دارد . بدیهی است افراد را بايد به مشاغلي هدايت کرد که استعداد و سوابق و تجارب لازم را براي آن داشته باشد . هدايت حرفه‌اي، آگاه کردن افراد از امکانات و موقعيت هاي شغلي در دنياي اوست .
3- راهنمايي گروهي
اين نوع مشاوره، به ارشاد گروهي کساني مي پردازد که مشکلات مشابه دارند مانند آگاه کردن آنان از مقررات بهداشتي، مقررات آيين نامه‌هاي امتحاني، رعايت اصول ايمني، کنفرانس‌هاي عمومي، به منظور اطلاع شاگردان از امکانات تحصيلي و شغلي آينده و نظاير آن .
4- راهنمايي سازشي يا انطباقي
در اين روش، راهنما به سازش و منطبق کردن فرد با خويشتن، دوستان، اطرافيان و يا محيط مي پردازد. راهنمايي سازشي، گاهي بسيار آسان است؛ نظير آشنا کردن فرد با موقعيت‌ها و فرصت‌هايي که براي او هست و گاه بسيار مشکل و سخت. چه بسا برخي افراد به علل گوناگون رواني، مادي، خانوادگي و نظاير آنها نمي‌توانند با محيط يا خانواده و دوستان خود سازش پيدا کنند. بديهي است تشخيص اين نوع مشکل، امري است دقيق و دشوار و احتياج به اطلاع کافي از فنون روان شناختي و مخاطب شناسي دارد . گاهي نيز سازش دادن از عهده راهنما خارج است. در اين صورت، راهنما بايد از افراد متخصص و روان پزشکان کمک بگيرد و يا فرد را به مراکزي که براي اين نوع بيماري رواني وجود دارد، ارجاع دهد .
5- راهنمايي فردي
اين شيوه، اختصاص به ارشاد و هدايت در مسايل فردي و مشکلات شخصي دارد. نظير مشکلات مادي، خانوادگي، سازگار ساختن فرد با دوستان و همکلاسان و غیره.
6- مشاوره اجتماعي
راهنمايي و مشاوره در اين بخش به مسايل اجتماعي اختصاص دارد. افراد و اشخاص، اعم از دانش آموز يا کارمند، کاسب، تاجر و غيره مي‌توانند هنگام گرفتاري‌ها و مشکلات اجتماعي، به مراکزي که اختصاص به اين نوع مشاوره‌ها دارد، مراجعه کنند و با افراد متبحر و متخصص، که در اين مراکز به کار اشتغال دارند، به مشورت بپردازد .
ضرورت و اهمیت راهنمايي و مشاوره در زندگي
نياز انسان به راهنمايي و مشورت با ديگران در تصميم گيري، انتخاب و به کار گيري راه حل هاي مناسب در زندگي، بر کسي پوشيده نيست . به خصوص در سنيني که فرد تاچار به انجام انتخاب هاي مهمي است. مسلما چنين مشاوره ها و راهنمايي هايي کمک شايان توجهي در اقدامات درست و مناسب او خواهد داشت و از خطا رفتن راه ها و تصميمات انتخابي جلوگيري خواهد نمود. بيشتر عدم موفقيت ها، شکست و در نيمه راه ماندن ها، ناشي از عدم داشتن اطلاعات کافي در زمينه موضوع و انجام انتخاب هاي نادرست است. از اين رو، چنان چه انجام مشاوره درزمينه هاي مختلف، مثل مشاوره ازدواج، مشاره در شرايط بحراني،مشاوره شغلي و غيره اهميت دارد،در زمينه تحصيلي نيز حايز اهميت فراوان است.
مشاوره خانواده به ارائه خدمات مشاوره‌ای در زمینه مسائلی می‌پردازد که به نحوی با خانواده و مسائل آن مرتبط است. نمونه‌ای از این مسائل عبارتند از ازدواج و تشکیل خانواده (تربیت فرزندان) شیوه‌های ارتباطی مؤثر بین همسران بررسی اختلافات خانوادگی و ارائه راه کارهای مناسب برای درمان مشکلات نوجوانی و مشاوره و شناسایی مشکلات روحی و غیره است .
با توجه به شیوه‌های زندگی نوین و پیچیده‌تر شدن شرایط زندگی افراد با استرسها و فشارهای حاصل از این زندگی مواجه هستند. مشاوره خانواده فرآیندی است که راه کارهای مناسب برای سازگاری افراد با این شرایط و مدیریت استرس فراهم می‌سازد. علاوه بر این چنین شرایط پیچیده زندگی نیاز افراد به دریافت اطلاعات مناسب در زمینه‌های مختلف را موجب می‌شود. از اینرو مشاوره خانواده چنین وظیفه‌ای را بر عهده می‌گیرد، به ارائه راهنمایی ، اطلاع رسانی و حل مسائل خانوادگی مبادرت می‌ورزد.
موضوعات قابل طرح در مشاوره خانواده
هر چند می‌توان گفت که بطور کلی تمام زمینه‌هایی که با خانواده و مسائل آن مرتبط هستند .به عنوان موضوع قابل طرح در مشاوره خانواده مطرح هستند اما به مواردی از موضوعات رایج در این فرآیند اشاره می‌شود:
ازدواج و تشکیل خانواده یا مشاوره قبل ازدواج
هر چند مشاوره قبل از ازدواج عموما اصطلاح کلی‌تری است و زمینه‌های مختلف را در جریان ازدواج در بر می‌گیرد از جمله مشاوره‌های پزشکی و ژنتیکی. اما مشاوره قبل از ازدواج از لحاظ روان شناختی موضوع بسیار مهمی است که امروزه مورد توجه فراوان قرار گرفته است. آشنایی افراد با مشکلاتی که اغلب بعد از ازدواج منجر به پدیده‌های شومی چون طلاق می‌شود، انگیزه افراد را برای انجام مشاوره قبل از ازدواج از لحاظ روان شناختی برانگیخته است.
چنین فرآیندی به جوانانی که قصد ازدواج با یکدیگر را دارند کمک خواهد کرد، اطلاعات مناسب و کاملتری از ویژیگیهای یکدیگر کسب کنند و تنها به معیارهای ظاهری به عنوان ملاک انتخاب همسر توجه نکنند. در این راستا روانشناسان و مشاوران کمک شایان توجهی در جهت شناسایی افرادی که ازدواج آنها با یکدیگر اغلب مشکل آفرین بوده و ازدواجهای ناموفقی را سبب می‌شوند، می‌نمایند. به عنوان مثال ازدواج یک فرد درون گرا با یک فرد برون گرا و در سطوح تخصصی‌تر ، افراد ناایمن اجتنابی با افراد ناایمن دوسوگرا. مشاوران خانواده در این فرآیند از انواع مصاحبه و در صورت نیاز از آزمونهای روانی استفاده می‌کنند.
تربیت فرزندان
مقوله تربیت فرزندان از موضوعات بسیار مهمی است که اغلب مشاوران خانواده ، مراجعین زیادی در این راستا دارند. بطوری که خانواده‌ها با افزایش اطلاعاتی که در زمینه تربیت مناسب فرزندان و لزوم آن پیدا کرده‌اند و رغبت فزاینده در جهت آموزش راهکارهای مناسب برای تربیت کودکان و نوجوانان خود نشان می‌دهند. در این زمینه خدمات مشاوران ممکن است درزمینه آموزش و ارائه راهنمایی باشد و یا زمینه حل یک مشکل تربیتی. در موضوع اول مشکلی اتفاق نیافتاده و خانواده راغب است به صورت پیشقدم مطالبی مفید را در زمینه تربیتی بیاموزد، اما در موضوع دوم اغلب بعد از بروز مشکل است که خانواده مراجع می‌کنند و در جهت حل مشکل اقدام می‌کند. به عنوان مثال خانواده‌هایی که متوجه شده‌اند فرزند آنها مدتی است دروغهای زیاد می‌گوید.
شیوه‌های ارتباطی مناسب بین همسران
روابط موجود بین اعضاء خانواده در سلامت خانواده و اعضاء آن از جنبه‌های مختلف جسمی ، روانی و اجتماعی اهمیت فراوانی دارد. بسیاری از مشکلاتی که بین همسران رخ می‌دهد و گاه آنها را تا مرحله طلاق پیش می‌برد به خدشه بودن روابط بین آنها مربوط است و اگر بررسی دقیقی صورت بگیرد، می‌بینیم که در واقع هیچ مشکل جدی و حادی مطرح نبوده است. در این مقوله مشاوره خانواده تلاش می‌کند به همسران بعد از تشکیل خانواده آموزشهای لازم را بدهد، به آنها را در شناخت یکدیگر کمک نماید. همچنین به آنها کمک خواهد کرد شکل مناسبی به روابط خود بدهند، شیوه‌های مناسب ارتباط با یکدیگر بشناسند و از همه مهمتر به تفاوتهای موجود بین زن و مرد که اغلب مشکلات ارتباطی را به بار می‌آورد، آشنا شوند.
زمانی که زن و مرد پا به عرصه‌ی زندگی مشترک می‌گذارند، حتی اگر انتخابی آگاهانه و از روی شناخت هم انجام داده باشند باید توجه کنند که به واسطه‌ی تربیت خانوادگی متفاوت و ویژگی‌های روان‌شناختی منحصر به فردی که دارند ممکن است در زندگی مشترک با مسایل و مشکلاتی روبه‌رو شوند که اجتناب‌ناپذیر است و این امر ممکن است تقریباً در 5 سال اول زندگی مشترک و به خصوص سال اول اتفاق بیفتد و به تدریج با کسب شناخت بیش‌تر و پذیرفتن هویت یکدیگر و تلاش در جهت درک یکدیگر و رسیدن به تفاهم این مسایل کاهش می‌یابد و اگر افراد نتوانند به تفاهم برسند و دنیای زندگی مشترک را از دنیای تجرد جدا کنند و هر کدام بخواهند در زندگی تک‌روی کنند، این امکان وجود دارد که مسایل و مشکلات روزبه‌روز شدیدتر شود و با افزایش عمق آن، زمینه‌ی ایجاد بحران و طلاق عاطفی در خانواده ایجاد گردد. بنابراین خانواده‌ها باید توجه داشته باشند که همواره مطالعه، افزایش اطلاعات، آموزش دیدن و مشاوره و مشورت و هم‌فکری با اهل فن به طی مسیری هموار در زندگی کمک می‌کند، بنابراین باید دقت کنند که چنان چه مسایل حل نشده باقی بمانند، با گذشت زمان و افزایش مشکلات، دیگر حل آنها به سادگی امکان‌پذیر نیست .
همچنین در این راستا خانواده‌های طرفین باید آگاهی و بصیرت لازم را داشته باشند و از تعصبات و حساسیت‌های خود کاسته و همواره بی‌طرف در پی آموزش راهکارهای تقویت بنیان خانواده و حل مسایل و مشکلات باشند. نه این که باعث تشدید مشکلات طرفین ازدواج شوند و در واقع زمینه‌های استقلال همسران را فراهم کنند .
بررسی اختلافات خانواده و ارائه راهکارهای مناسب
هر چند وجود برخی مشکلات در اکثر خانواده‌ها به صورت جزئی و خفیف طبیعی به نظر می‌رسد، اما خانواده‌هایی نیز وجود دارند که با مشکلات حادتری روبرو هستند. بحث و بررسی این نوع اختلافات در جریان مشاوره خانواده اغلب کمک شایان توجهی به این خانواده‌ها می‌کند. هر چند در گذشته حل چنین مسائلی اغلب به صورت ریش سفیدی و کمک بزرگان خانواده صورت می‌گرفت. ولی آنچه اهمیت مشاوره خانواده را امروزه در این قبیل مسائل بارزتر می‌سازد دور شدن خانواده‌ها از یکدیگر و فقدان اطلاعاتی مناسب افراد در زمینه مسائلی است که خانواده با آن روبروست. در چنین جلساتی اغلب اعضاء مشکل‌دار و حتی اعضاء غیر مشکل‌دار شرکت می‌کنند. از جمله این مشکلات عبارتند از اختلافات مربوط به خانواده‌های همسران ، دخالت آنها و یا سایر عوامل و غیره .
مشکلات روحی اعضاء خانواده
وجود یک عضو که از لحاظ روانی دارای مشکلاتی است تأثیرات زیادی روی بافت خانواده دارد. این مشکلات چه خفیف باشند مثل یک افسردگی خفیف و چه عمیق باشند، مثل وجود یک فرد اسکیزوفرن یا عقب مانده ذهنی در خانواده قابل توجه هستند. با توجه به اینکه این دسته از مشکلات اغلب کل اعضاء را می‌تواند به نحوی تحت تاثیر قرار دهد مشاوره با کل اعضاء خانواده لازم به نظر می‌رسد. به عنوان مثال آموزش خانواده‌ای که یک عضو معتاد دارد. به عبارتی مشاوره خانواده در این کارکرد خود علاوه بر شناسایی و ارجاع مناسب اختلالات روانی مثل انواع افسردگی ، اضطرابها ، اختلالات شخصیت ، اختلالات روان تنی ، اختلالات جنسی ، اختلالات سوء مصرف مواد ، آموزشهای لازم را برای سایر اعضاء سالم خانواده ارائه می‌کند.
وضعیت فعلی مشاوره خانواده در ایران
امروزه در کشور ایران ما این فرآیند گسترش فراوانتری نسبت به گذشته پیدا کرده است. مردم اطلاعات بیشتری در زمینه انواع مشکلات پیدا کرده‌اند و به لزوم انجام مشاوره تمایل بیشتری نشان می‌دهند. با افزایش گرایش مردم به انجام مشاوره‌های خانواده در زمینه‌های گوناگون ، مراکزی که چنین خدماتی را ارائه می‌دهند نیز افزایش چشم گیری داشته‌اند. این مراکز در دو دسته دولتی و خصوصی انجام وظیفه می‌کنند. استفاده از خدمات دولتی به علت پایین بودن هزینه جلسات که اغلب تعداد جلسات هم زیاد است طرفداران بیشتری پیدا کرده است. مراکز وابسته به بهزیستی ، بیمارستانها ، ادارات بیمه و کارخانجات معمولا چنین خدماتی را ارائه می‌کنند.
نتیجه و ارائه پیشنهاد
مبتنی بر موارد مطروحه به این نکته محوری می توان رهنمون گردید که مشاوره به طور عام و مشاوره پیشگیرانه بطور خاص می تواند کیفیت زندگی را در جهت حفظ و ارتقاء متاثر ساخته و با پیشگیری از افول بخش روانی کیفیت زندگی و یا کیفیت روانی زندگی، زمینه حفظ انسجام و ارتقاء کیفیت زندگی را فراهم نموده و از این رهاورد مطبوعیت روانی زندگی روزانه را فراهم آورد .
به عبارت دیگر حفظ مداوم سلامت روان در گرو حفظ بهداشت روان و حفظ بهداشت روان نیازمند مستلزم داشتن سطح نصبی از آگاهی پویا در تعامل متقابل با محیط پیرامون بوده که این آگاهی پویای متقابل با محیط از طریق مشاوره پیشگیرانه سلامت روان قابل تامین می باشد .
1- خلق فرصت های مختلف آموزشی برای معرفی دقیق، جامع و اصولی رشته مشاوره با رویکرد پیشگیرانه
2- تعریف جایگاه مشاوره در کالبد نظام سلامت در قالب نظام ارجاع و پوشش بیمه ایی
3- تسهیل دسترسی عمومی به خدمات تخصصی مشاوره پیشگیرانه سلامت روان
4- توسعه بهره برداری از دنیای مجازی برای معرفی رشته و خدمات تخصصی مشاوره
5- اتخاذ رویکرد جامعه محور در بحث ارائه مشاوره پیشگیرانه سلامت روان
6- تبیین عمومی ارزشمندی مراجعه به مشاور با نگاه پیشگیرانه بویژه برای شهروندان سالم و فرهنگ سازی از این طریق
7- موردیابی متمرکز و غیر متمرکز از طریق غربالگری نهادهای متولی کنترل و مدیریت بهداشت روان جوانان و نوجوانان
8- استفاده بهینه از ظرفیت های رسانه ها برای معرفی رشته مشاوره
9- تشکیل سمینارهای کاربردی محلی و منطقه ایی و بین المللی برای تبادل دانش و تجارب مرتبط
منابع و مآخذ
کتاب :اصول و روش‌ها راهنمایی و مشاوره،نویسنده : حسن پاشا شریفی ، سید مهدی حسینی
کتاب : حفظ سلامت روان نویسنده : پری صالحی کلاهی
کتاب : مشاوره روانشناسی خانواده نویسنده : محمدرضا دژاکام
تهیه کننده و تایید کننده مطلب : سرکار خانم تکتم خسروجردی معاونت محترم اجرایی آموزشگاه