مقدمه
خانواده» کوچک ترین و در عین حال اساسی ترین واحد اجتماع است که باید درحفظ و بقاء و شکوفایی آن کوشش نمود.
تأثیرگذاری مستقیم، گستره ی تأثیر و طول مدت آن، شاخصه های مهمی هستند که توجه به خانواده را ضروری می سازد. در این بخش، مسئله ی نشاط در خانواده و آسیب های پیش روی آن مورد بررسی قرار گرفته است .
عوامل و موانع نشاط در خانواده از دیدگاه تربیت اسلامی چیست؟
خانواده مناسب ترین بستر برای رشد انسان است. آدمی نیازهایی دارد که حسن تأمین هر یک از آنها گامی است در مسیر رشد، شکوفایی و تعالی انسان، و خانواده بهترین جایگاه تأمین این نیازهاست .
در یک بیان کلی می توان گفت ساده ترین شیوه ی رسیدن خانواده به نشاط این است که :
اولاً: ویژگی های شخصیتی، زیستی، شناختی و اجتماعی همدیگر را بشناسیم.
ثانیاً: نیازها را تبیین کنیم و ثالثاً، برای حسن تأمین نیازها بکوشیم. وقتی نیازهای فطری به نحو مطلوب و مشروع تأمین شد، قطعاً نشاط ایجاد می شود. در پی تبیین این روش ابتدا بحث تفاوت های جنسیتی زن و مرد، سپس ضرورت توجه به تفاوت های فردی و بعد از آن بحث نیازها را مطرح می کنیم .
تفاوت های جنسیتی
مرد و زن از نظر ساختمان بدن، کیان روانی، هوش، استعداد و… تفاوت های زیادی دارند .
یکی از علل اصلی ستیزها و کشمکش های دایمی، عذاب آور، دردناک و جان فرسا بین زن و شوهرها این است که مردان، زنان را با «ویژگی های خود» ارزیابی می کنند و زنان مردان را با مقیاس خود می سنجند و این سنجش همان قدر صحیح است که سنجش مایعات با متر و منسوجات با لیتر. چنین سنجش هایی معمولاً حس تحقیر یا برتری کاذب را به دنبال دارد .
شناخت تفاوت ها در گام اول بسیاری از سوء تفاهم ها را به صورت ریشه ای بر طرف می سازد و در گام بعدی توجه به این تفاوت ها و تنظیم روابط و مسئولیت ها بر اساس آنها به پویایی و نشاط خانواده می انجامد .
تفاوت های روانی
زن و مرد چنان که از نظر ساخت بدنی از هم متمایزند دارای تفاوت هایی در بعد روانی هم هستند که از نظر علم روان شناسی و در فرهنگ های مختلف به اثبات رسیده است… توجه به این تفاوت ها و شناخت بهتر هر یک، آدمی را به سوی زیست بایسته تر رهنمون می گرداند .
برخی از تفاوت های روانی دو جنس چنین است :
1-تحقیقات حاکی از آن است که شکل گیری هویت دختران برای استقلال شخصی نیست، بلکه برای صمیمیت و مراقبت از دیگران است، در حالی که هویت پسران از اساس برای استقلال و رقابت و فردیت شکل می گیرد .
2- موضوع وابستگی زن به مرد و استقلال خواهی مرد از نظر وضعیت جسمانی یک امر طبیعی است. از جنبه ی روانی زن به وابستگی گرایش دارد، از تنهایی می ترسد و در ارتباط با دیگران کارآمدتر می شود، ولی مرد استقلال طلب است و زمانی که نیازمندی دیگران را به خود دریابد احساس توانمندی می کند .
3-زنان در برخورد با مسائل و مشکلات به جزئیات توجه بیشتری دارند و احساسی تر عمل می کنند ولی مردان در مقابله با مشکلات و مسائل کلی نگرند و منطقی تر عمل می کنند .
4-مردان به ارتباط غیرکلامی توجه بیشتری نشان می دهند و کمتر احساسات خود را به زبان می آورند و واکنش بروز می دهند، ولی زنان توانمندی های کلامی بیشتری دارند، در نتیجه بیشتر بر ارتباطات کلامی تأکید دارند .
5-به طور کلی مرد برون گرا و زن درونگراست .
6-اندیشه ی اخلاقی زنان به طور عمده به روابط بین فردی توجه دارد و با احساس مسئولیت نسبت به دیگران همراه است و جنبه ی از خود گذشتگی دارد. برای مردان خودمختاری و شایستگی مبنای قضاوت اخلاقی است و اخلاق پسران بیشتر بر مبنای عدالت شکل می گیرد… پسران بیشتر از دختران از قوانین اخلاقی سرمی پیچند. زنان گرچه احساسی ترند ولی در مسائل اخلاقی سخت گیرترند .
تفاوت های فردی
گذشته از تفاوت های جنسیتی، انسان ها (حتی افراد یک جنس) از نظر سرمایه های وجودی و خدادادی، اعم از نیروهای بدنی و توانایی های روانی یکسان نیستند; هم چنان که برخورداری آنها از نعمت های طبیعی و اجتماعی و توانایی های هوشی متفاوت و مختلف است. انسان ها با وجود فطرت ها و غرایز یکسان دارای توانمندی ها و استعدادهای متفاوت هستند .
بی توجهی به این تفاوت ها پی آمدهای دردناکی چون بی توجهی به تفاوت های جنسیتی دارد; یعنی بسیاری از آسیب های موجود در خانواده به این مسأله برمی گردد;
مثلاً مقایسه ی درسی دو برادر و یا بین دانش آموز با همکلاسی هایش، مقایسه ای نابه جاست و بدترین ضربات را بر روند پیشرفت درسی دانش آموز و شخصیت او وارد می سازد. فرزندی که در این موقعیت قرار می گیرد دچار فشار روحی زیادی است و نباید انتظار ابراز وجود، خلاقیت و نشاط را در او داشته باشیم. مقایسه ی همسر خود با دیگران نیز اشتباهی است که نشاط را از خانواده می گیرد. کارشناسان تأکید می کنند که هر یک از زن و شوهر باید بکوشد با روان شناسی همسرش آشنا شود تا بداند او به چه اموری بها می دهد و نظام ارزشی اش چگونه است؟ و با توجه به آن، مناسبات بین خود و او را تنظیم کند .
عوامل مؤثر بر نشاط درخانواده
1- یکی از عمده ترین راه های خوشبختی در زندگی رضایت و خشنودی به قضا و قدر الهی آن چنان که حضرت علی (ع) می فرماید: « ان رضیتم بالقضا طالبت عیشکم» اگر به مقدرات الهی راضی شدید زندگی شما شیرین و گوارا می شود. و یا در جایی دیگر امام صادق (ع) می فرماید: نشاط و شادی در پرتو راضی بودن به رضای خدا و یقین به دست می آید و اندوه و غم در شک و ناخشنودی به مقدرات الهی حاصل می شود .”
۲ـ انسان سعادتمند انسانی است که بر قدرت لایزال الهی توکل دارد و در انجام هر کاری حتی موفقیت یا شکست در هر امری را خواست خدا می داند و در ابتدای هر کاری می گوید: « بسم الله الرحمن الرحیم» افرادی که چنین دیدگاهی دارند برای انجام کارها در آینده از تکیه کلام « ان شاالله » یعنی اگر خداوند بخواهد استفاده می کنند .
۳ـ داشتن تفکر مثبت در زندگی و خوشبینی معقول رمز خوشبختی در زندگی است.
لازم است نهایت توجه و همت خود را به کار گیریم تا نکات قوّت و مثبت زندگی و افراد خانواده را ببینیم، چرا که آرامش خاطر و خوشی در زندگی تا حدود زیادی به طرز تفکر و نگاه ما به قضایا بستگی دارد. روان شناسان ارزیابی شناختی را یکی از عوامل مؤثر بر فشار روانی می شمارند. با خوش بینی و اعتقاد عمیق به این موضوع، علی رغم مشکلات و سختی های موجود بر سر راه زندگی، اوضاع سر و سامان می گیرد. گلمن (روان شناس) خوش بینی را روشی می داند که مردم بر اساس آن موفقیت ها و شکست های خود را توصیف می کنند. فرد خوش بین هر شکست را پدیده ای تغییرپذیر می بیند و معتقد است که بار دیگر می تواند موفق شود در حالی که فرد بدبین به هنگام شکست خود را سرزنش می کند و ناکامی را ناشی از برخی خصوصیات شخصی خود و تغییرناپذیر می داند .
منفی نگرها همیشه نیمه خالی لیوان را می بینند. چنین افرادی عینک بدبینی به چشمان خود دارند اشتباهات کوچک را بزرگ می شمارند از کاه کوه می سازند و بدین صورت زندگی را در کام خود و دیگران تلخ می کنند. اما مثبت نگرها همیشه نیمه پر لیوان را می بینند خطاها و لغزش های دیگران را نادیده می گیرند و با دید مثبت و منطقی با آن ها برخورد می کنند. این قبیل انسان ها زندگی را نشاط انگیز می کنند و در سایه شادی و نشاط است که افراد خانواده و حتی جامعه رشد می کنند و به شکوفایی می رسند .
۴ـ مهربانی ها و اظهار محبت های کوچک بسیار اهمیت دارند و خانواده را به کانونی گرم و صمیمی و با طراوت تبدیل می کنند. وقتی شوهر از سرکار برمی گردد و وارد خانه می شود همسرش به گرمی از او استقبال می کند به او سلام می کند. خسته نباشید می گوید و بلافاصله یک استکان چای جلوی او می گذارد. شوهر بدون درنگ با داشتن تبسمی بر لب از همسرش تشکر و قدردانی می کند و مثلا می گوید: از این که چنین همسری دارم خدا را شکر می کنم و به خود می بالم .بدین صورت است که بذر شادی و نشاط در محیط خانه کاشته می شود. و چه نیکو گفت امام علی (ع) : “در همه حال با همسرت مدارا کن و با او معاشرت نیکو داشته باش تا زندگی ات گوارا و با نشاط باشد .
۵ـ بسیاری از مشکلات و ناراحتی هایی که در جریان ارتباط با دیگران به وجود می آید ریشه در انتظارات متعارض و مبهم از وظایف و هدف ها دارد. انتظارات نامشخص و مبهم سبب ناراحتی عدم درک و تفاهم مشترک و از میان رفتن اعتماد و نهایتا جوی حاکی از سوتفاهم شک و تردید و نگرانی در خانواده می گردد .
صله ی رحم دارای فواید بسیاری در ابعاد مختلف است .
ارتباطات انسانی مطلوب تا 85 درصد موجب نشاط و سرزندگی افراد می شود. انسان موجودی اجتماعی است و غالب نیازهای او هم یا در ارتباط با اجتماع و یا توسط اجتماع برآورده می شود. وابستگی فرد به گروه و دوستی گروه با فرد و ارتباط انسانی بین آنها به تشکیل شخصیتی سالم و با نشاط و تحقق امنیت خاطر و آرامش در انسان کمک شایانی می کند در واقع ارتباط مثبت انسان با اجتماع، هم نیاز امنیت روانی و هم نیاز تعلق انسان را پاسخ می دهد و این ارتباط و تعلق در خانواده به عنوان یک واحد کوچک اجتماعی و در فامیل با دایره ای وسیع تر بسیار پررنگ تر و زیباتر شکل می گیرد .
۶ـ یکی دیگر از عوامل ایجاد شادی و نشاط در خانواده گشاده رویی است زیرا خوش رویی کینه ها را می زداید انسان ها را به همدیگر نزدیک می کند دل ها را به هم پیوند می دهد. جو حاکم بر خانواده را شاداب و با طراوت می کند ارتباط عمیق و عاطفی را سبب می شود و موجب تداوم و استواری محبت و دوستی در زندگی می شود. همچنان که مولایمان علی (ع) می فرماید: « والبشاشه حباله الموده » خوش رویی وسیله ی دوست یابی است .
دیل کارنگی در کتاب رمز موفقیت می گوید: شما هر وقت خواستید احساس خاصی را در خود پایدار سازید کاری را بکنید که اگر آن احساس طبعاً به شما دست می داد خود به خود آن کار را می کردید; مثلاً اگر خواستید احساس خوش بختی کنید خود را واقعاً خوش بخت بدانید و با نشاط و خرم و خندان باشید … خود به خود خواهید دید که واقعاً خوش بخت و مسرور شده اید ; زیرا شما وقتی مانند یک آدم خوش بخت قدم برداشتید به زودی احساس خواهید کرد که یک آدم واقعاً خوش بخت هم هستید .
اگر می خواهیم گرفته و بی حوصله نباشیم باید به کارهایی بپردازیم که در صورت نشاط به آنها می پرداختیم.
امام علی(علیه السلام)می فرماید :
خوشحالی مایه ی انبساط روان و امری نشاط برانگیز است .
غصه نفس را در تنگنا می نهد و انبساط روان را در هم می پیچد .
۷ـ ملت و امت یک جامعه بزرگ و خانواده یک جامعه کوچک است. همان طوری که جامعه نیاز به حکومت و ولایت دارد و بدون آن زندگی اجتماعی به هرج و مرج و آشفتگی کشانیده می شود خانواده نیز بی نیاز از حاکمیت و ولایت نیست که خداوند این مهم را بنا به طبیعت و خصوصیات فیزیولوژیکی مردان به جنس مذکر داده است. لیکن بعضی خانواده ها بدون توجه به اقتضای طبیعت و نظام آفرینش هنوز بر سر این موضوع در کشمکشی آشکار و پنهان هستند .
۸ـ یکی از آسیبهای جدی محیط خانواده پیدایش روحیه نفاق دروغگویی و جدائی عاطفی بین همسران است . خداوند در قرآن سوره بقره زندگی زناشویی و ازدواج را تعبیر به عقده النکاح که این تعبیر موید این است که در حقیقت زن و مردم به وسیله زناشویی به یکدیگر گره خورده و از بیگانگی به یگانگی رسیده اند پس چرا وحدت و یگانگی فیمابین را بدون توجه به عواقب رفتار خود بر هم می زنیم .
۹ـ همسران بنا به اقتضای فطرت و طبیعت وسیله سکون و آرامش یکدیگرند و این حتی به ایمان آنها هم بستگی ندارد اگر چه ایمان همچنان که در جاهای دیگر نقش موثری دارد در این جا نیز نقش دارد .
10- تبادل عاطفی ، از جمله نیازهای روانی نیاز به عشق و تعلق داشتن است که فرد را در جهت ایجاد روابط محبت آمیز با دیگران سوق می دهد. نیاز دلبستگی و تعلق، هم شامل دریافت محبت از دیگران و هم محبت کردن به آنان می شود. برای ارضای این نیاز انسان باید با دیگران و از همه مهم تر، با اعضای خانواده ی خود تبادل عاطفی داشته باشد که نتیجه ی آن بالندگی و شکوفایی واقعی انسان است و چنانچه این نیاز اصلاً و یا به شکل صحیح ارضا نشود نتیجه ای جز پژمردگی یا انحراف نخواهد داشت . نکته ی حایز اهمیت این که فقط وجود محبت بین همسران و یا فرزندان و والدین برای ارضای این نیاز کافی نیست; لازمه ی ارضای این نیاز ابراز محبت است و به همین سبب کسانی که هنر نثار محبت بر شریک زندگی خود را دارند کام یاب ترند البته توجه به تفاوت های فردی و جنسیتی و امور دیگر کمک زیادی به ابراز محبت می کند; از جمله تفاوت های زن و مرد این است که زن عاطفی تر از مرد است و به ارتباط های عاطفی علاقه ی بیش تری نشان می دهد، احساس محبت کردن در دختران بیش از پسران است… به همین جهت مادران در به عهده گرفتن تربیت که عاطفه و محبت از ضروریات آن است، مقدم اند و در روابط زن و شوهر لازم است مردان در مسائل عاطفی پیش قدم باشند; چرا که زنان با این سرشت به دنیا می آیند .
11- رضایت از روابط جنسی ، از جمله مسائلی که عموم مردم از آن غافل اند، نقش روابط جنسی در زندگی زناشویی است مسأله ای که در هر دو جنبه ی آسیب زایی و ایجاد نشاط تأثیر بسیار بالایی دارد .
در میان لذت های غریزی، هیچ لذتی با لذت جنسی برابری نمی کند; از همین رو در اسلام،به ارضای مشروع میل جنسی توصیه شده است… . در سایه ی ارضای صحیح میل جنسی علاوه بر تأمین نیاز جنسی، فرد از لحاظ اخلاقی، فکری و روانی به آرامش می رسد و موجبات رشد و شکوفایی اش فراهم می گردد. اگر زن و شوهر از رابطه ی جنسی خود رضایت داشته باشند به احتمال قوی از زندگی خانوادگی خود نیز راضی، و اگر از رابطه ی جنسی ناخرسند باشند از زندگی خانوادگی نیز ناخرسند خواهند بود .
مشکل جنسی زیربنای بسیاری از مشکلات و دشواری های خانوادگی است: زن و مرد وقتی به طور صحیح ارضا نشوند به جای وصول به آرامش و سکون دچار تنش و عصبیت می شوند و همین امر موجب بروز درگیری ها و اصطکاک فراوانی می گردد. بنابراین، کیفیت روابط جنسی تأثیری مستقیم بر کیفیت روابط و نشاط خانواده دارد .
12-برنامه ریزی
برای پرهیز از افراط و تفریط در امور، باید در زندگی برنامه داشته باشیم; برنامه ای که جامع دورترین افق های زندگی و تمام ساعات شبانه روز باشد. در برنامه ریزی، چه در برنامه های روزانه و چه دراز مدت، باید به نشاط برانگیزی آن که انرژی لازم برای سایر فعالیت ها را تأمین می کند توجه شود.
امام کاظم(علیه السلام) می فرمایند :
تلاش کنید شبانه روزتان را به چهار قسمت تقسیم کنید: بخشی را به کار و تلاش اختصاص دهید; قسمتی را به عبادت خداوند بگذرانید; بخش سوم را به کسب دانش واگذارید و بخش چهارم را صرف خوشی های حلال و پسندیده کنید و با این (بخش چهارم) می توانید از عهده ی سه تای دیگر برآیید .
اگر به زندگی افراد موفق نگاه کنیم می بینیم که نهایت اهتمام را به برنامه ریزی و توجه لازم را به برنامه های تفریحی داشته اند. حضرت امام خمینی (ره) می فرمایند: من در طول زندگی نه یک ساعت تفریح را برای درس گذاشتم و نه یک ساعت درس را برای تفریح .
13- اختصاص وقت
رسول گرامی اسلام که جاری کلامش از زلال وحی است و دور از هر گونه خطا، درباره ی اهمیت اختصاص وقت به خانواده این گونه می فرماید :
نشستن مرد نزد همسر و عیالش در پیشگاه خداوند از اعتکاف در مسجد من محبوب تر است
امروزه اوقات اعضای یک خانواده در غفلت از هم سپری می شود; محدودیت های شغلی، دغدغه های فکری، سر گرمی های فردی، انفجار اطلاعات که توجه بسیاری را به خود جلب کرده، رسانه ها و… اموری هستند که روابط بین انسان ها، فامیل، همسایه و حتی خانواده ها را تحت الشعاع خود قرار داده و کم رنگ نموده اند. به همین جهت کارشناسان مسائل خانواده، توصیه و تأکید می کنند که در هر فرصت ممکن با همسر و اعضای خانواده ارتباط کلامی و عاطفی برقرار گردد و در روز یا در هفته زمان مشخصی را برای گفتوگو درباره ی مسائل و مشکلات و درد دل کردن با همسران در نظر گرفته شود. از مطلوب ترین اشکال ارتباط انسانی اختصاص وقت است; در این گونه اوقات مسائل و مشکلات زندگی یادآوری می شود که این خود به اعتقاد روان شناسان موجب کاهش شدت اضطراب و تخفیف آلام روحی می شود .
14-کار از جنبه های متعددی حایز اهمیت است و تأثیرات فراوانی بر روان آدمی و زندگی خانوادگی و اجتماعی دارد .
از بنیادی ترین و قوی ترین نیازهای انسان نیازهای فیزیولوژیکی است. این نیازها شامل هر چیزی می شود که در حفظ و بقای ارگانیسم انسان نقش دارد. نیازهای فیزیولوژی و از جمله مواد غذایی، در جوامع با بافت پیچیده تر (شهری) به شکل اشتغال و در جوامع ساده تر با نام کار و تلاش و شکل مستقیم تری تأمین می شود. این که بیکاری یک معضل اجتماعی شمرده می شود به سبب همین نیاز است; که اگر برآورده نشود بسیاری از موضوعاتی که به عنوان نیاز مطرح می شوند جایی برای طرح نخواهد داشت. در مقابل اگر در سایه کار، تلاش و یا به تعبیری اشتغال، این نیاز برآورده شود انسان مجال پرداختن به دیگر امور که زمینه ی تعالی و رشد، آسایش و رفاه، لذت های دنیوی و حتی اخروی و… را پیدا می کند .
این است که حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام)می فرماید :
تنگدستی سبب خواری نفس و حیرانی عقل و جلب کننده ی اندوه هاست .
کار از عواملی است که می تواند این آسیب ها را برطرف نماید .
از دیگر ابعادی که اهمیت کار را تبیین می کند نفسِ مشغول بودن و تأثیر مستقیم آن بر روان است. هنگامی که انسان مشغول به کار است یک نوع ایمنی راحتی بخش، یک آرامش عمیق درونی و یک قسم رخوت نشاط آور او را تسکین می بخشد. و شاید بتوان گفت که بی کاری بیشتر از هر عامل دیگری ناشادی می آورد. کار ما قسمتی از هویت ماست. اگر ما در طبقه ی شغلی هیچ کاری نداشته باشیم رنج می بریم و این مسئله به کاهش شدید شادکامی منجر می شود و شاید به همین دلیل حضرت علی(علیه السلام) با تأکیدی که بر تفریح به معنای خاص آن دارند، کار را بزرگ ترین تفریح ذکر می کنند .
از جنبه های دیگر اهمیت کار ارتباط آن با احساس کارآیی است . بهترین عاملی که می تواند این احساس را در انسان ایجاد کند خودکار است. و اهمیت آن در تأثیری است که بر فشار روانی دارد یعنی; از عوامل مؤثر بر فشار روانی احساس کارآیی است که این احساس هر قدر قوی تر باشد از میزان فشار روانی کاسته می شود و ضعیف شدن آن موجب شکنندگی و تأثیرپذیری انسان در برابر عوامل فشارزا می شود .
از دیگر تأثیرات مثبت کار فعلیت یافتن استعدادها، جلوگیری از انحراف و لغزش و هم چنین روش شناخته شده در درمان برخی اختلالات است که این مختصر مجال توضیح آنها را نمی دهد .
خلاصه این که بی کاری آسیب های بسیاری برای فرد و خانواده و اجتماع به بار می آورد، تا حدی که (در زندگی معمول و اکثریت مردم) می تواند موجودیت انسان را به خطر اندازد و بر عکس، کار، با واسطه و بیواسطه، تأثیرات مثبت زیادی دارد از جمله به زندگی رونق می بخشد
۱5ـ همسران ایدآل قره العین یکدیگرند زیرا یکدیگر را بر حسب میل طبیعی و نیازهای اصیل و اساسی خویش یافته و مجذوب یکدیگر شده اند.پیشوای عالیقدر اسلام فرمود: « یکی از چیزهایی که مرد مسلمان را اصلاح می کند این است که زنی داشته باشد که وقتی به او نگاه می کند شاد گردد و هنگامی که از خانه خارج می شود شوهر را در قلب و در اعماق وجود خود حفظ کند .
۱6ـ ارزش یک زن وکمال او در زن بودن و کامل بودن در جنبه های زنانگی و ارزش و کمال یک مرد کامل بودن او در جنبه های مردانگی است. اگر مرد گرایش زنانه و زن گرایش مردانه پیدا کند کمال نیست حتی از نظر اسلام بعضی از صفات است که زیبنده مردان و بعضی از صفات است که زیبنده زنان است .
۱7ـ خانواده در طی مراحل تکوین خود در سطوح مختلف گسترش می یابد. هر یک از این مراحل همراه باتغییراتی است که می تواند سبب ایجاد بحران و فشار روانی واسترس شود .
تغییرات عبارتند از :
الف ) ازدواج زن و مرد و تشکیل خانواده.
ب) گسترش خانواده از طریق تولید مثل و زاد و ولد.
ج) پراکندگی به ازدواج فرزندان یا اقامت در نقطه ای دور از والدین یا حتی مرگ آنان.
د) پایان به سبب مرگ یکی از همسران.
تغییرات فوق منجر به دو نوع واکنش می شود :
الف) سازگاری . ب) تزلزل یافتن و از هم پاشیدگی.
۱8ـ متاسفانه برخی از خانواده ها به جهت ناآگاهی باتوسل به شیوه های نامناسب برای ایجاد تغییرات در روابط خانوادگی همچون: تحقیر، اهانت، قضاوت های انتقادآمیز داوری های کلی و بدون توجه به شرایط فعلی.
۱9ـ انتقاد منصفانه از عملکرد یکدیگر در محیط یک خانواده صمیمی مورد پذیرش قرار گرفته و موجب تعالی آن خانواده در ابعاد مختلف خواهد شد. لیکن انتقاد غرض ورزانه بالاخص آنکه به طور مستقیم و مداوم نیز باشد تبدیل و تعبیر به عیب جویی شده و زمینه ساز اختلافات و منازعات خانوادگی می گردد .
20ـ نوع فرهنگ و نگرش اعضا خانواده به زندگی نیز در دارا بودن یک احساس خوشایند ومثبت و به تبع آن رفتار معقول و پسندیده نقش دارد. به عنوان مثال: تطابق خود باتغییرات و تحولات پیش آمده و نگرش به تفاوت های فردی و ناراحتی ها بعنوان « فرصت های رشد» قدردانی از کار یکدیگر، رعایت شرایط اقتصادی خانواده، رسیدگی به بستگان، ارضای تمایلات جنسی، صرفا با همسر در نظر داشتن رسالت ها و مسئولیت های دینی و اجتماعی داشتن رفتار اخلاقی و شخصیت تربیتی همسران در قبال یکدیگر برخورد درست با خطاهای یکدیگر شناختن نقاط قوت همسر و تاکید و توجه بیشتر بر روی آن ایجاد محیطی صمیمانه برای بحث و گفتگو ایجاد یا تاکید بر جهان بینی مشترک اظهارنظر همه افراد خانواده به تناسب موقعیت شرایط و امکانات خویش در امور خانه و نحوه اداره آن .
21ـ هر فردی یک حریم عموم برای تعامل با دیگران با درجات متفاوت داشته و یک حریم خصوصی نیز برای برقراری ارتباط با خالق و ضمیر خویشتن و یا رفع گرفتاری فکری ومشکلات روزمره دارد و لذا توصیه میگردد مادامیکه هر یک از اعضای خانواده در حریم خصوصی خویش خلوت نموده اند (به تعبیر بعضی اندیشمندان در غار فکری وروحی خود فرو رفته اند) برای ایشان مزاحمت نکرده و باادای کلمات نامناسب و یا القای تهمت و توهین آنان را آزرده نسازیم و اجازه دهیم تا با اختیار خویش از آن حالت روحی و روانی خارج شده و نسبت به برقراری ارتباط با سایر اعضای خانواده اقدام نماید .
22ـ وظایف یک زن مسلمان ونمونه را می توان اینگونه برشمرد: خوش اخلاقی داشتن، توقعات به جا، دلداری دادن شوهر، قدردانی از زحمات شوهر، عیبجویی نکردن، ابراز تمامی توجهات به شوهر، بخشیدن خطاهای شوهر، سازگاری با خویشان شوهر، نداشتن افکار انحرافی، بدون دلیل بها ندادن به بدگویی های دیگران، غمخواری کردن برای شوهر، پذیرش مدیریت شوهر، طولانی نکردن زمان قهر، تربیت فرزند تغذیه فرزند و ……
23ـ وظایف یک مرد مسلمان ونمونه را می توان اینگونه برشمرد: سرپرستی و مدیریت صحیح، مهرورزی، احترام گذاشتن، خوش اخلاقی، پرهیز از ایراد گرفتن و بهانه جویی، دلجویی کردن، عیبجویی نکردن از اعضای خانواده زن، نادیده گرفتن لغزش ها و مراقبت از وی، چشم پوشیدن از غیر همسر، سپاسگزاربودن، پاکیزگی و نظافت، پرستاری ردن پدرانه، تنظیم دخل و خرج خانواده، پذیرش جنسیت فرزند، اجتناب از طلاق های عاطفی و ……
نتیجه و ارایه پیشنهادات
برخی از ویژگیهای یک خانواده خوشبخت را می توان بدین شرح برشمرد :
- عشق و علاقه زن و شوهر به یکدیگر و رفتار مبتنی بر احترام و ارزش گذاری متقابل وجود دارد.
- کفایت بهره مندی فرزندان از محبت والدین می باشد.
- احترام به اظهار نظر اعضا خانواده گذاشته می شود.
- کمک بزرگترها به کوچکترها برای کنترل و اداره خویش می باشد.
- والدین به جهت اخلاق برخورد و رفتار الگوی مناسب برای فرزندان هستند.
- فرزندان در تصمیمات مربوط به امور خانواده و قبول مسئولیت وکمک به مشکلات والدین احساس مسئولیت می کنند.
- بچه ها به عنوان این که بچه هستند مورد اهانت نبوده و مورد احترام هستند.
- در چنین خانواده ای روحیه زن توسط مرد و روحیه ی مرد توسط زن از طریق همدلی دل جوئی و بهره گیری از کلمات گرم و نرم و اثربخش تقویت می گردد.
- فرزندان وظایف خود را به موقع انجام می دهند و دلیل انجام هرکاری را می دانند.
- فرزندان در محیط خانه احساس امنیت کرده و شرایط را برای رشد ابعاد وجود خود مساعد می یابند.
و…
منابع و ماخذ
کتاب : ، بهار، شادي و نشاط در فرهنگ ايراني، رشد آموزشي علوم اجتماعي(نویسنده : مرضیه سرشار)
کتاب : رمز و راز شاد زيستن(نویسنده : مهدی مراد حاصل )
کتاب : شادکامی (نویسنده : جان جی – کایزل )( ترجمه :محمدحجازی)
تهیه کننده و تایید کننده مطلب : سرکار خانم تکتم خسروجردی معاونت محترم اجرایی آموزشگاه