مقدمه:
كودك از لحظه‌اي كه متولد مي‌شود يادگيري را آغاز مي‌كند پس از مدت كوتاهي صورت مادر، پدر، و بستگانش را تشخيص مي‌دهد و متوجه مي‌شود كه اگر زياد گريه كند، به او غذا مي‌دهند يا نوازشش مي‌كنند در نخستين سالهاي حيات ياد مي‌گيرد چگونه راه برود، حرف بزند بخواند و بنويسد و چندين كار مهم و اعجاب انگيز ديگر هم انجام دهد چنين برآورد كرده‌اند كه انسان نيمي از مجموع آموخته‌هاي سراسر عمر خويش را در سالهاي اول يا دوم مدرسه كسب مي‌كند.
ما چگونه ياد مي‌گيريم؟
دانشمندان معتقدند كه فرآيند يادگيري به ايجاد مداوم مسيرهاي عصبي جديد در ميان شبكه‌ي وسيع نورون‌هاي[1] مغز وابسته است براي مثال ، فرض كنيد كه مي‌خواهيد نواختن چنگ را بياموزيد . مغز شما پيام‌هايي به ماهيچه‌هاي بازو و دستهايتان مي‌فرستد ، تا انگشتهايتان را در وضعيت ويژه‌اي قرار دهيد و تارها را به صدا در آوريد . پيامهاي عصبي احتمالاً از طريق راههاي قبلي منتقل مي‌گردند.و در آغاز كار حركت انگشتهاي شما كند و نا‌هماهنگ است. پساز مدتي تمرين همان پيامهاي عصبي با سرعت بيشتر منتقل مي‌شوند مسيرهاي نوري رفته رفته تغييير مي‌يابد و چندين گروه پيام را از مسيرهاي ((ميانبر))و از ميان انبوه نرون‌ها به ماهيچه‌ها مي‌رسانند . در حالي كه مسيرهاي كوتاهتر و منتظم‌تر به وجود مي‌آيد متوه مي‌شويد كه حركت انگشتهايتان تندتر و دقيق‌تر شده است پس از مدتي مي‌توانيد بدون نگاه كردن به دستهايتان به شيوه‌ي درست و لذت بخش چنگ بنوازيد.
گزارش بررسي بافت مغز كودكاني كه متاسفانه مرده‌اند نشان مي‌دهد كه ارتباطات نوروني نوزادان چندان زياد نيست، اما به محض اين كه نوزادان جهان پيرامون خويش را مي‌شناسد تعداد ارتباطات نروني آنان هم به سرعت افزايش مي‌يابد.
يادها چگونه به وجود مي‌آيند؟
يادگيري وبسياري از ساير توانايي‌هاي عقلي ما به حافظه وابسته است ما فقط واقيت‌هايي مانند نام مرتفع ترين قله‌ي جهان را كه عمدتا شامل چند كلمه است به ياد نمي‌سپاريم ، بلكه الگوهاي حركت مانند
دوچرخه سواري يا نواخن چنگ را هم به خاطره مي‌سپاريم. و مي‌توانيم مناظر ، صداها ،بوها وطعمها ،و حتي چگونگي ((احساس)) خود در يك رويداد مهم را به ياد آوريم.
حافظه شامل سه مرحله است. در مرحله‌ي نخست اطلاعاتي را كه مي‌خواهيم به ياد بسپاريم به مغز مي‌خورانيم؛ در مرحله‌ي دوم اين اطاعات را به شكلي در مغز ذخيره مي‌كنيم؛ و در مرحله‌ي سوم اطلاعات را پس از مي‌گيريم و آن را به كار مي‌بريم.
پژوهش‌هاي اخير نشان داده‌اند كه در ايجاد يادها دست كم به دو ناحيه‌ي مغز نقش مهمي دارند. اين دو ناحيه عبارتند از هيپوكامپوس و بادامك مغز. اين نواحي در دو سوي مغز و بين سطح دروني ساقه‌ي مغز و سطح بروني چين‌هاي داخلي نيم‌كره‌هاي مغزي واقع شده‌اند.
چگونه مغز معلومات را انباشته مي‌كند؟
انباشتن مطلب در مغز يعني به ذهنسپاری آن.
ذهن سپاري ارتباط نزديكي با آموختن دارد. روانشناسان كوشيده‌اند بيان كننند كه چگونه بشر چيزي را كه آموخته است،در خاطره نگاه مي‌دارد و يا آن را فراموش مي‌كند؛ ولي تا كنون كسي نتوانسته است همه‌ي مجهولات را در اين زمينه پاسخ گويد. بنا بر نظريه‌اي ، چون انسان چيزي را ياد مي‌گيرد ، در او نوعي دگرگوني فيزيكي رخ مي‌دهد يعني انرژي يا طرحي در مغز وي نقش مي‌بندد. مي‌گويد : اين گونه اثرهايي كه در مغز پديد مي‌آيد با گذشت زمان نيز محو مي‌شود.
اما در باره‌ي اين سوال كه مغز چگونه ودر كجا معلومات را انباشته مي‌كند هنوز هيچ دانشمندي از عهده‌ي يافتن يك پاسخ كافي به اين سوال بر نيامده‌اند. با اين حال چنين به نظر مي‌رسد كه احتمالاً ضبط معلومات به قشر بيروني مغز ارتباط داشته باشد؛ يعني همان سطح چين دار و موج داري كه قسمت بيشتر مخ را پوشانده است . هرگاه اين قسمت بر اثر جريان ضعيف برق تحريك شود، خاطره‌هاي گذشته به ذهن انسان باز مي‌آيد. پس اين محرك‌ها مغز را بر مي‌انگيزانند تا خاطره‌اي را كه از ديرباز در خود سپرده است ، بار ديگر ((تازه)) گرداند. درضمن اين نكته را نيز مي‌دانيم كه هرگاه برخي از نقاط مغز آسيب ببيند حافظه‌ي انسان از بين مي‌رود حال آيا اين نقاط همان محل محل ذخيره‌ي معلومات هستند؟ ما نميدانيم؛ حتي نميدانيم كه مطالب به چه ترتيبي در مغز گنجانده مي‌شوند.
حافظه چيست؟
شكي نيست كه شما قادريد الفبا را بآساني و بسيار سريع از حفظ بخوانيد. باز شكي نيست كه شما نام خود را نيز بدون كوچك‌ترين تاملي مي‌نويسيد . اگر از شما بپرسند چگونه اين كارها را انجام مي‌دهيد خواهيد گفت كه حفظ كرده‌ام ولي ايا مي‌دانيد كه جمله‌ي درستتر ،آن است كه بگوييد:من اين چيز‌هارا فرا گرفته‌ام و البته شيوه‌ي فراگيري شما نيز اين بود كه با ممارست گونه‌اي عادت يا ساخت ذهني براي خود ايجاد كرده‌ايد. به عبارت ديگر انجام كاري روزي براي شما مشكل بوده است مانند نواختن يك قطعه سرود ؛ اما اكنون با ايجاد اين ساخت ذهني انجام همان كار چنان برايتان آسان شده است كه بي درنگ و براحتي از پس انجام آن برمي‌آييد. پس مي‌توان حافظه را اين گونه توصيف كرد:
فراگيري از راه ايجاد عادت ، يا پديد آوردن يك ساخت ويژه‌ي ذهني
عوامل مؤثر بر يادگيري:
- ميزان برخورداري از فعاليت‌هاي مغزي.
- تعداد دفعات مواجه با موضوع يادگيري.
- داشتن سلامت جسم و روان.
- انگيزه‌هاي يادگيري.
- ايجاد شرايط مطلوب فردي و خانوادگي.
- ايجاد محيط مناسب براي برخورداري از امكانات.
- عدم وجود يماري‌هاي تحليل برنده جسمي.
- برخورداري كافي از امكانات تحصيلي.
تهیه کننده: سرکار خانم جلیلی (آموزگار پایه سوم)
تایید کننده: کاظم حامد (معاون آموزشی)
? اَللّهُــمَّ عَجـِّــل لِوَلیِّــکَ الفَــرَج ?